Uzun vadeli olarak satın alınan ve bir sene içerisinde nakde dönüştürülmeyecek bina, araç, üretim makinesi, ofis masası gibi maddî anlamdaki değerlerin izlendiği hesaptır.
hesaplarını içinde barındırır.
Maddî duran varlıklar satın alındıklarında maliyet esası kavramı gereği maliyet bedelleri ile muhasebeleştirilirler. KDV, maliyete eklenmez.
Satın alınan arazi ve arsalar için kullanılır. Maliyet bedeline satın alma sırasında yapılan noter, tapu, komisyon gibi giderler eklenebilir.
Yalnızca boş arsa ve araziler amortismana tabi değildir.
Arazi ve arsanın üzerindeki yapıların yıkımı sırasında oluşan enkaz masrafları hesabın maliyetine eklenir.
Aktif bir hesap olduğu için artışlar borç, azalışlar alacak tarafında gösterilir.
Örnek: İşletme, 300,000 TL değerindeki arsayı banka yoluyla satın almıştır. Satın alma sırasında 1,000 TL tutarındaki noter ve tapu masrafları nakit olarak ödenmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Satın alınan arsa, 250 ARSA ve ARAZİLER'de kayıt altına alınır.
Uygulama: İşletme senet ciro ederek 40,000 TL değerindeki arsayı satın almıştır. Satın alma sırasında 2,000 TL emlak vergisi ve KDV dâhil 1,100 TL değerinde noter masrafı yapılmıştır. Vergiler nakit olarak ödenmiştir. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %10)
KDV masrafları hiçbir zaman satın alınan duran varlığın maliyetine eklenmez.
Her türlü yol, köprü, park, baca gibi yapıların izlendiği hesaptır. Bu hesaptaki varlıkların yapımı tamamlanıncaya kadar 258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR hesabında izlenir.
Örnek: İşletme maliyeti 2,800,000 TL olan köprü inşaatını tamamlamıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Daha önce 258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR hesabının borcunda izlenen maliyet bedeli, inşaat tamamlanınca alacaklandırılarak 251 YERALTI ve YERÜSTÜ DÜZENLERİ hesabına aktarılır.
Satın alınan binalar, işyerleri, yönetim ofisleri gibi yapılar bu hesapta izlenir.
Örnek: İşletme, 370,000 TL değerindeki binayı banka aracılığı ile satın almıştır. Satın alma sırasında 400 TL noter masrafı ve 1,200 TL tapu harcı nakit olarak ödenmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Noter ve tapu masrafının 1,200 + 400 = 1,600 TL'lik masrafı binanın satın alma maliyetine eklenir.
Satın alınan her türlü üretim tesisi, üretim makinesi ve cihazlar gibi duran varlıklar bu hesapta izlenir.
Satın alma sırasında yapılan KDV hariç her türlü gider maliyete eklenir.
Satın alım sonrası bakım masrafı ilgili gider hesabına kaydedilirken, varlığı fiziksel olarak değiştiren unsurlar maliyete eklenir.
Örnek (1/2): İşletme 100,000 TL değerindeki üretim makinesini nakit olarak satın almıştır. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %10)
%10 KDV masrafını işletme ödediği için 191 İNDİRİLECEK KDV hesabının borcunda gösterilir.
Örnek (2/2): Makine satın alındıktan sonra motoru nakit olarak 20,000 TL'ye satın alınan yenisi ile değiştirilmiştir. Ayrıca makinenin 2,000 TL'lik bakım masrafı peşin olarak ödenmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Makineye yeni motor alındığı için fiziksel bir değişiklik yapılmıştır. Monte edilen yeni motor makinenin maliyetine eklenir ve 253 TESİS, MAKİNE ve CİHAZLAR hesabı borçlandırılır. Makine üretimde kullanıldığı için yapılan bakım masrafları ise 730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ hesabının borcunda gösterilir.
İşletme faaliyetlerinde kullanılmak üzere alınan her türlü motorlu araç bu hesapta izlenir.
Maliyet bedeline hiçbir zaman KDV eklenmez.
Örnek (1/2): İşletme yönetim hizmetlerinde kullanmak üzere 42,000 TL tutarında binek otomobil satın almıştır. Satın alma sırasında 6,000 TL özel tüketim vergisi, 2,800 TL KDV ve 300 TL motorlu taşıtlar vergisi ödenmiştir. Tüm ödemeler nakit olarak yapılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
KDV dışındaki tüm vergiler otomobilin satın alma maliyetine eklenir ve 254 TAŞITLAR hesabında gösterilir.
Örnek (2/2): Bir süre sonra otomobilin lastikleri KDV dahil 944 TL'ye değiştirilmiş ve KDV dahil 472 TL'lik periyodik bakımı yapılmıştır. Ödemeler peşin olarak yapılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %18)
944 / 1.18 = 800 TL lastik masrafı otomobilde fiziksel bir değişim için yapılmıştır. Bu sebeble 254 TAŞITLAR hesabı ile otomobilin maliyetine eklenir. 472 / 1.18 = 400 TL'lik bakım masrafı, otomobil yönetim hizmetlerinde kullanıldığı için 770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ hesabının borcunda gider olarak gösterilir. 144 + 72 = 216 TL'lik KDV masrafını işletme ödediği için de 191 İNDİRİLECEK KDV hesabı borçlandırılır.
İşletme faaliyetlerinde kullanılmak üzere satın alınan masa, sandalye, bilgisayar gibi eşyalar bu hesapta izlenir.
Diğer duran varlıklarda olduğu gibi satın alma bedeline hiçbir zaman KDV eklenmez.
Örnek: İşletme, peşin fiyatına 2,000 TL değerinde ofis masası satın almıştır. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %18)
Satın alınan ofis masası 255 DEMİRBAŞLAR hesabının borcunda gösterilir. KDV'yi işletme yüklendiği için de 191 İNDİRİLECEK KDV hesabı borçlandırılır.
250 ~ 255 nolu hesaplarının konusu olmayan, üretimde kullanılmak üzere satın alınan muhafaza kapları gibi varlıklar bu hesapta izlenir.
Örnek: Üretim yapmakta olan işletme, satışa çıkaracağı ürünleri korumak için birim fiyatı 2 TL'den 3,000 adet muhafaza kabını çek ciro ederek satın almıştır. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %18)
2 x 3,000 = 6,000 TL değerinde muhafaza kabı satın alındığı için 256 DİĞER MADDÎ DURAN VARLIKLAR hesabı borçlandırılır. KDV'yi işletme yüklendiği için 191 İNDİRİLECEK KDV hesabı kullanılır. Satın alma masrafları için çek ciro edildiği için de 101 ALINAN ÇEKLER hesabı alacaklandırılır.
Duran varlıklarda meydana gelen değer kayıplarının dönemler itibariyle izlenmesi işlemine "amortisman ayırma" denir.
Genel olarak normal ve azalan bakiyeler olmak üzere iki türlü amortisman ayırma yöntemi vardır.
Aktifi düzenleyici bir hesap olduğu için açılış kaydı daima alacak taraflı olur.
Sadece dönem sonlarında kullanılır.
Amortisman oranına bağlı kalarak her yıl eşit oranda amortisman ayrılır.
Örnek: İşletme, 2015 yılında 6,000 TL değerinde bilgisayar almış ve normal amortisman yöntemi ile 5 senelik amortisman ayırmıştır.
Beş senelik amortisman ayrıldığı için her yıla düşen amortisman oranı %100/5 = %20'dir.
2015 senesinin amortisman kaydı
Direkt (doğrudan) ve endirekt (doğrudan olmayan) olmak üzere iki tür amortisman kayıt yolu vardır.
Direkt Amortisman Kaydı:
Direkt kayıtta amortisman duran varlığın maliyetinden indirilir. 257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR (-) hesabı kullanılmaz.
Endirekt Amortisman Kaydı:
Endirekt kayıt yönteminde amortisman 257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR (-) hesabında izlenir.
Tekdüzen Hesap Planına göre daima endirekt kayıt yöntemi tercih edilmelidir. Bu şekilde duran varlığın maliyeti brüt olarak görülebilecektir. Duran varlığın maliyetinden birikmiş amortisman tutarı çıkarıldığında ise net maliyet hesaplanabilecektir.
Bu yöntemde senelik amortisman oranı bulunur ve her sene iki katı oranında amortisman ayrılır.
Azalan bakiyeler yönteminin diğer adı "azalan kalanlar yöntemi"dir.
Azalan kalanlar yönteminde senelik amortisman oranının üst sınırı %50'dir.
Örnek: İşletme, 2015 yılında üretimde kullanılmak üzere 40,000 TL değerinde makine satın almış ve azalan bakiyeler yöntemi ile 5 senelik amortisman ayırmıştır.
Azalan bakiyeler yönteminde ilk olarak normal amortisman oranı bulunur. Örnekte beş senelik amortisman ayrıldığı için senelik amortisman %100/5 = %20'dir. Bu oran 2 ile çarpılarak %40 oranında senelik amortisman oranı bulunur.
Her sene biriken amortisman oranı duran varlığın maliyetinden çıkarılarak tekrar amortisman payı hesaplanır. Azalan bakiyeler tabiri buradan gelmektedir.
Son sene için amortisman oranı kullanılmaz ve duran varlığın maliyetinden birikmiş amortisman payı çıkarılarak kalan tutar amortisman miktarı olarak kayıt edilir.
2015 senesi için endirekt kayıt yöntemi ile bu şekilde amortisman ayrılır ve muhasebeleştirilir.
Azalan bakiyeler yönteminde, normal amortisman yönteminde bulunan değer 2 ile çarpılır ve bu oran asla %50'yi geçemez. Normal amortisman yöntemi ile aralarındaki temel fark budur.
Örneğin; azalan bakiyeler yöntemine göre 10 senelik amortisman kaydı yapılacaksa ilk önce %100/10 = %10 normal amortisman oranı bulunur ve 2 ile çarpılır. Azalan bakiyeler amortisman oranının %10 x 2 = %20 olduğu sonucuna ulaşılır.
Kimi zaman işletmeler azalan bakiyeler yöntemini kullanmaya başladıktan sonra alınan kararlar sonucunda normal amortismana geçebilirler.
Örnek: İşletme yönetim binasında kullanılmak üzere 10,000 TL değerindeki mobilya takımını 22/04/2016 tarihinde satın almıştır ve dönem sonunda 5 sene üzerinden azalan bakiyeler yöntemi ile amortisman kaydını gerçekleştirmiştir. Yönetim kurulu 07/07/2017 tarihinde ilgili varlık için normal amortisman yönteminin kullanılması kararı almıştır. Amortisman tablosunu oluşturunuz ve son senenin madde kaydını yazınız.
31/12/2016 tarihinde azalan bakiyeler yöntemine göre (%100/5) x 2 = %40 oranından amortisman kaydı yapılır. 2017 döneminde alınan karar sonucu normal amortisman yöntemine geçilmiştir ve kalan 4 sene için %100/4 = %25 oranından amortisman kaydı yapılmalıdır. 2017 döneminde mobilya takımının net maliyeti 10,000 - 4,000 = 6,000 TL'dir ve %25 amortisman oranı ile 6,000 x %25 = 1,500 TL amortisman payı bulunur. Normal amortisman yöntemini kullanmanın sonucu olarak izleyen senelerde de aynı pay kullanılmalıdır.
Mobilya takımı yönetim hizmetlerinde kullanıldığı için son sene 770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ hesabı borçlandırılır. 257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR (-) hesabı alacaklandırılarak amortisman kaydı tamamlanmış olur.
Not: Bu soru tipi kurum sınavlarında zaman zaman sorulmaktadır.
Azalan bakiyeler yöntemini kullanan işletmeler normal amortisman yöntemine geçebilirler; fakat normal amortisman yöntemini kullanan işletmeler azalan bakiyeler yöntemine geçemezler.
Sadece otomobiller için ayrılan amortismanlarda kullanılır. Kıst amortismanda otomobilin satın alındığı ay dikkate alınır.
Örnek: İşletme yönetim hizmetlerinde kullanılmak üzere 60,000 TL değerindeki otomobili 07/11/2015 tarihinde satın almıştır ve normal amortisman yöntemi ile 5 senelik amortisman ayırmıştır.
Otomobil 07/11/2015 tarihinde yani 11inci ayda satın alındığı için 2015 senesi için 11. ve 12. aylar amortisman için temel alınacaktır. Normal olarak her sene 60,000 / 5 = 12,000 TL amortisman ayrılması gerekirken kıst amortisman ile sadece 2 aylık amortisman dikkate alınır. Bu sebeple 2015 senesi için 12,000 x (2/12) = 2,000 TL'lik amortisman ayrılır.
Son sene, 2015 yılından artan 10,000 TL'lik amortisman yıllık amortismana eklenir ve 12,000 + 10,000 = 22,000 TL amortisman ayrılır.
Daha önce 257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR (-) hesabı ile amortisman kaydı gerçekleştirilen maddî duran varlıklar satıldıklarında 257 nolu hesap borçlandırılır ve ilgili varlığın amortismanının konusu kapatılır.
Satış sonucu oluşan kâr veya zarar işletmenin ana faaliyet konusu içinde olmadığı için (ticarî olmadığı için) 679 DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR ve KÂRLAR ya da 689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER ve ZARARLAR hesaplarına kaydedilir. Buna rağmen kimi kaynaklarda bu hesaplar yerine 649 ve 659 nolu hesapların kullanıldığı gözlemlenmiştir. Bu yüzden bu tür sorularda temkinli olunmalıdır.
Örnek: 400,000 TL'ye satın alınan ve üretimde kullanılan makine, 320,000 TL birikmiş amortismanı ile birlikte 240,000 TL'ye banka aracılığı ile satılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV dikkate alınmayacaktır.)
Satış tutarı banka aracılığı ile tahsil edildiği için 102 BANKALAR hesabı borçlandırılır. Makinenin biriken amortismanı 257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR (-) hesabı borçlandırılarak kapatılır. 253 TESİS, MAKİNE ve CİHAZLAR hesabı alacaklandırılarak makinenin elden çıkarılışı gerçekleştirilir. Aradaki fark satış sırasında oluşan kârdır. İşletmenin esas faaliyet konusu dışında bir gelir elde edildiği için, diğer bir ifade ile işletme üretim makineleri satan bir firma olmadığı için söz konusu kâr 679 DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR ve KÂRLAR hesabının alacağına kaydedilir.
Yapımı süren inşaatlar için yapılan maliyetler bu hesapta izlenir. İnşaat bittiğinde maddî duran varlıklardaki ilgili hesaba aktarılır.
Örnek (1/2): İşletme, üretim yapmakta olduğu tesis içinde yol yapımına 400,000 TL tutarında nakit olarak ödeme yapmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Örnek (2/2): Bir ay sonra yol yapım çalışması bitmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Yol yapımı için harcanan nakitler 258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR hesabı alacaklandırılarak 251 YERALTI ve YERÜSTÜ DÜZENLERİ hesabına aktarılır.
Maddî duran varlıkların satın alımı öncesi satıcı firmaya verilen avanslar bu hesapta izlenir.
Örnek (1/2): İşletme, 22/04/2015 tarihinde piyasadan 1,000,000$ döviz satın almış ve banka hesabına aktarmıştır. Aynı gün üretimde kullanılacak makineleri satın almak için yurtdışındaki firmaya banka yoluyla 400,000$ avans göndermiştir. Makinelerin toplam maliyeti 900,000$'dır. Muhasebe kaydını yapınız. (22/04/2015 tarihinde 1$ = 2.60 TL)
İşletme maddî duran varlık alımı için 400,000$ x 2.60 = 1,040,000 TL tutarında avans göndermiştir. Bu avans 259 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI'nın borcunda izlenir.
Duran varlıkların satın alımı sırasında oluşan kambiyo kârının ya da zararının maliyette gösterilmesi isteğe bağlıdır.
Örnek (2/2): 19/05/2015 tarihinde söz konusu makineler işletmenin eline ulaşmış ve artan tutar banka yoluyla ithalatçı firmaya gönderilmiştir. Muhasebe kaydını yapınız. (19/05/2015 tarihinde 1$ = 2.70 TL)
I. Yöntem (Kur farkı dikkate alınmadan)
İşletme satın alınacak makinelerin kalan masrafını 22/04/2015 tarihinde satın aldığı döviz ile ödediği için kur farkı maliyete eklenmez.
II. Yöntem (Kur farkının maliyete eklenmesi)
Kur farkı dikkata alındığı takdirde makinelerin 19/05/2015 tarihindeki satın alma maliyeti 900,000$ x 2.70 = 2,430,000 TL'dir. Fakat ödeme 1$ = 2.60 TL kurundan satın alınan dövizler ile ödendiği için aradaki fark (2.70 - 2.60) x 900,000$ = 90,000 TL olarak 646 KAMBİYO KÂRLARI hesabının alacağına yansıtılır.
159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI ile 259 VERİLEN AVANSLAR birbirine karıştırılmamalıdır. 159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI, satışlarda ya da üretimde kullanılmak üzere stok alındığı sırada kullanılır. 259 VERİLEN AVANSLAR ise sadece maddî duran varlıkların satın alımı sırasında kullanılır.
Uygulama (1/2): İşletme satışlarda kullanılmak üzere 70,000 TL tutarında kamyonet satın almış ve satın alım sırasında KDV hariç 12,000 TL vergi ödemesi yapmıştır. Kamyonetin KDV masrafı ise 4,200 TL'dir. Tüm ödemeler peşin olarak yapılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
KDV hiçbir zaman duran varlıkların maliyetine eklenmez.
Uygulama (2/2): Birkaç ay sonra söz konusu kamyonet için çek keşide edilerek KDV hariç 2,400 TL değerinde yeni lastik alınmıştır. Ayrıca peşin olarak KDV dahil 2,200 TL tutarında periyodik bakım masrafı yapılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %10)
KDV dahil 2,400 x 1.10 = 2,640 TL'lik çek keşide edilmiştir. Satın alınan lastikler kamyonette fiziksel bir değişikliğe neden olduğu için kamyonetin maliyetine eklenir ve 254 TAŞITLAR hesabında gösterilir. Kamyonet, satışlarda kullanıldığı için 2,200 / 1.10 = 2,000 TL tutarındaki bakım masrafı 760 PAZARLAMA, SATIŞ ve DAĞITIM GİDERLERİ hesabının borcunda izlenir.
(2,400 x 0.10) + [2,200 - (2,200 / 1.10)] = 440 TL KDV masrafını işletme yüklendiği için de 191 İNDİRİLECEK KDV hesabı borçlandırılır.
Uygulama (1/2): İşletme, 255,000 TL değerinde arsa satın almıştır. KDV hariç 40,000 TL vergi ödemesi yapıldıktan sonra arsa kayda alınmıştır. İşletme tüm ödemeleri nakit olarak yapmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Oluşan vergi masrafları satın alınan arsanın maliyetine aktarılır.
Uygulama (2/2): Satın alınan arsanın üzerindeki molozları kaldırmak için KDV dahil 23,600 TL tutarında masraf yapılmış ve masraflar peşin olarak ödenmiştir. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %18)
Moloz masrafları arsanın maliyetine eklenir; fakat KDV eklenmez.
Uygulama: İşletme 04/07/2016 tarihinde yönetim binasında kullanılmak üzere 5,000 TL değerinde dizüstü bilgisayar satın almış ve azalan bakiyeler yöntemine göre 5 sene için amortisman ayırmıştır. İşletmenin 2017 dönemi için ayırması gereken amortisman kaydını yapınız. Söz konusu bilgisayar için 04/02/2018 tarihindeki birikmiş amortisman tutarını bulunuz. (Endirekt kayıt yöntemi kullanılacaktır.)
Azalan bakiyeler yöntemi kullanıldığı için her sene ayrılacak amortisman oranı (%100/5)x2 = %40'dır.
2017 dönemi için (5,000 - 2,000) x %40 = 1,200 TL amortisman hesaplanmıştır.
04/02/2018 tarihindeki birikmiş amortisman tutarı 3,200 TL'dir; çünkü henüz dönem sonu olmadığı için 2018 dönemi için amortisman ayrılmaz. Eğer soruda 31/12/2018 tarihinde birikmiş amortismanlar hesabının durumu istenseydi 3,920 TL yanıtı verilebilirdi.
Pekiştirme: 25 MADDÎ DURAN VARLIKLAR hesabına ait hesapları, hesap kodları ile beraber sırasıyla yazınız.
25 MADDÎ DURAN VARLIKLAR