İşletmenin satmak, tüketmek veya üretmek amacıyla edindiği, bir yıl içinde elden çıkarılması düşünülen varlıkları kapsar.
hesaplarını içinde barındırır.
İşletmenin üretimde kullanmak üzere satın aldığı hammadde, ambalaj malzemesi gibi varlıkları kapsar.
Hesap, üretim yapan işletmeler tarafından kullanılır. Diğer varlık hesapları gibi çalışır. İşletme hammadde ve benzeri varlık satın aldığı zaman (artışlarda) borç, hammaddeyi üretime sevk ettiği zaman (azalışlarda) alacak tarafına kayıt yapılır.
Örnek: İşletme üretimde kullanmak üzere 380,000 TL değerinde hammadde satın almıştır. Satın alma masrafları işletmenin banka hesabından ödenmiştir. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %10)
Bu derse kadar işletme mal sattığında 600 YURTİÇİ SATIŞLAR hesabının alacaklandırıldığını, satıştaki KDV tutarının ise 391 HESAPLANAN KDV'nin alacağında izlendiğini öğrenmiştiniz. Bu derste ise işletmenin satın aldığı varlıkların KDV tutarlarını nasıl kaydetmesi gerektiğini öğreneceksiniz. İşletme bir varlık satın aldığı zaman, varlığın KDV'si daima 191 İNDİRİLECEK KDV hesabının borcunda gösterilir. Zaten hesap kodundan da anlayacağınız üzere 191 nolu hesap bir varlık hesabıdır. Bu yüzden artışlar borç, azalışlar alacak tarafına yazılır.
Örnekte işletme hammadde satın aldığı için 150 İLK MADDE ve MALZEME hesabı borçlandırılır. Satın alma sırasında oluşan %10 KDV tutarı, 191 İNDİRİLECEK KDV hesabının borcunda gösterilir. KDV ve hammadde masraflarının tamamı (380,000 + 38,000) ise banka yoluyla ödendiği için 102 BANKALAR hesabının alacağında gösterilir.
İşletme varlık sattığında oluşan KDV, 391 HESAPLANAN KDV hesabının alacağında; varlık satın aldığında oluşan KDV, 191 İNDİRİLECEK KDV hesabının borcunda gösterilir.
Üretim giderleri bu hesapta aktifleştirilir.
Üretim yapan işletmeler tarafından kullanılır. Diğer aktif hesaplar gibi artışlar borç, azalışlar alacak tarafına kaydedilir.
Örnek: Üretim yapmakta olan işletme Temmuz ayında 300,000 TL direkt ilk madde ve malzeme kullanırken, 28,000 TL direkt işçilik gideri yapmıştır. Genel üretim giderleri toplamı ise 12,000 TL olarak gerçekleşmiştir. Temmuz ayı sonunda yapılacak kayıt nasıl olmalıdır?
Direkt ilk madde ve malzeme giderleri 711 DİREKT İLK MADDE ve MALZEME YANSITMA HESABI'nın, direkt işçilik giderleri 721 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ YANSITMA HESABI'nın ve genel üretim giderleri 731 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YANSITMA HESABI'nın alacağına yansıtılır. Bu hesaplar maliyet hesaplarıdır. Maliyet Hesapları derslerine geçtiğinizde bu hesapların nasıl kullanılacağını da tam anlamıyla öğreneceksiniz. Bu yüzden şimdilik sadece hesapların 151 YARI MAMULLER - ÜRETİM hesabına aktarıldığını bilmeniz yeterlidir.
Üretim sonucunda oluşan ve satışa hazır hâle gelen mamuller bu hesapta izlenir.
150 ve 151 nolu hesaplar gibi sadece üretim yapan işletmeler tarafından kullanılır. Artışlar borç, azalışlar alacak tarafına kaydedilir.
Örnek: İşletme Temmuz ayında ürettiği 340,000 TL değerindeki yarı mamulü satışa hazır hâle getirmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Üretim sonucu oluşan yarı mamuller satışa hazır hâle geldiği için 152 MAMULLER hesabına aktarılır.
Herhangi bir değişikliğe tabi tutulmadan sadece satış amacıyla alınan malları kapsar.
Ticarî işletmelerin en çok kullandığı hesaplardan biridir. Aktif bir hesap olduğu için artışlar borç, azalışlar alacak tarafına kaydedilir.
Örnek (1/2): İşletme nakit olarak 20,000 TL değerinde mal satın almıştır. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %18)
İşletme mal satın aldığı için satın aldığı malları 153 TİCARÎ MALLAR hesabının borcuna kaydeder. Satın alma sırasında oluşan KDV tutarı 191 İNDİRİLECEK KDV hesabının borcuna yazılır. Satın alma işlemi nakit olarak gerçekleştirildiği için alınan malın KDV masrafı 100 KASA hesabının alacağında gösterilir.
Örnek (2/2): İşletme satın aldığı malların tamamını %20 kâr ile nakit olarak satmıştır. Muhasebe kaydını yapınız. (%18)
20,000 TL'lik mallar %20 kâr ile satılıyorsa satış tutarı 20,000 + 20,000 x %20 = 24,000 TL'dir. 24,000 TL'nin KDV tutarı ise 24,000 x %18 = 4,320 TL'dir. Satış geliri 600 YURTİÇİ SATIŞLAR hesabının, KDV masrafları ise 391 HESAPLANAN KDV'nin alacağına kayıt edilir. Satış nakit olarak gerçekleştirildiği için toplam satış tutarı 100 KASA hesabının borcuna kaydedilir.
Örnek (1/2): İşletme 10,000 TL değerindeki malı veresiye olarak satın almıştır. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %18)
120 ALICILAR hesabında işletmenin veresiye satışlardan olan alacağını hesabın borcuna kaydettiğini öğrenmiştiniz. İşletme veresiye mal aldığında ise satıcılara olan borcu 320 SATICILAR hesabının alacağında gösterilir. 120 ALICILAR hesabının tersi gibi düşünebilirsiniz.
Örnek (2/2): İki hafta sonra satıcılara olan borç banka havalesi ile ödenmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Satıcılara olan borç kapatıldığı için 320 SATICILAR hesabı borçlandırılır. Bankadan nakit çıkışı olduğu için de 102 BANKALAR hesabı alacaklandırılır.
İşletmeler satın aldıkları ve sattıkları malların maliyetlerini belirli tablolar yardımıyla izler. Stoklar üç farklı yöntem ile değerlemeye tabi tutulur:
Satın alınan ve satılan malların maliyetleri ortalama maliyetlere göre değerlendirilir. Tartılı Ortalama Maliyet Yöntemi ve Hareketli Ortalama Maliyet Yöntemi olmak üzere iki türlüdür. Bu derste sadece Tartılı Ortalama Maliyet Yöntemi anlatılacaktır. Hareketli Ortalama Maliyet Yöntemi sınavlarda sorulmadığı için anlatma gereği duymadım. Yine de ne olduğunu ve neden kullanıldığını öğrenmek için internetten araştırma yapabilirsiniz.
Ortalama Birim Maliyet = Toplam Alış Tutarı / Toplam Alış Miktarı
Satılan Mallar Maliyeti (SMM) = Toplam Satış Miktarı x Ortalama Birim Maliyet
Stok Maliyeti = Stok Miktarı x Ortalama Birim Maliyet
Örnek: İşletmenin 2016 Mayıs ayına ait ticarî mallar tablosu aşağıdaki gibidir. Ortalama maliyet yöntemine göre Mayıs ayına ait satılan mallar ve stok maliyeti kaç TL'dir?
İlk olarak ortalama birim maliyet bulunmalıdır.
Toplam Alış Tutarı = (50,000 + 25,000 + 32,000 + 8,000 + 50,000) = 165,000 TL
Toplam Alış Miktarı = (10,000 + 5,000 + 4,000 + 1,000 + 5,000) = 25,000 adet
Not: Dönembaşındaki (bir önceki aydan devreden) mallar da alış olarak yorumlanır.
Ortalama Birim Maliyet = Toplam Alış Tutarı / Toplam Alış Miktarı
= 165,000 / 25,000
= 6.6 TL
Şimdi tek yapılması gereken satılan malların maliyetini ve stok maliyetini bulmaktır.
Satılan Mallar Maliyeti = Toplam Satış Miktarı x Ortalama Birim Maliyet
= (11,000 + 7,000) x 6.6
= 18,000 x 6.6
= 118,800 TL
Stok Maliyeti = Stok Miktarı x Ortalama Birim Maliyet
= (25,000 - 18,000) x 6.6
= 7,000 x 6.6
= 46,200 TL
Stok Maliyeti, aynı zamanda kalan stok maliyetidir. Mayıs ayında toplam 25,000 adet mal alınmış. Bunların 18,000 adeti satılmıştır. Kalan 7,000 adet mal, ortalama birim maliyet ile çarpıldığında stok maliyeti bulunmaktadır.
"First In First Out" kelimelerinin kısaltmasıdır. Dilimizde İlk Giren İlk Çıkar anlamına gelmektedir. En çok kullanılan stok değerleme yöntemidir. İlk satın alınan malın maliyeti temel alınarak satılan mallar maliyeti hesaplanır.
Satılan Mallar Maliyeti = Satış tarihine kadar satılan mallardan ilk alınan malların maliyeti
Örnek: İşletmenin 2016 Mayıs ayına ait ticarî mallar tablosu aşağıdaki gibidir. FİFO yöntemine göre Mayıs ayına ait satılan mallar ve stok maliyeti kaç TL'dir?
Satılan Mallar Maliyeti = (10,000 x 5 + 1,000 x 5) + (4,000 x 5 + 3,000 x 8) = 99,000 TL
Karış gibi gözükse de yorumlanması basittir. 11 Mayıs tarihinde 11,000 adet mal satılmıştır. Bu tarihe kadar olan malların satış maliyetleri dönem başındaki 10,000 adet malın ve 2 Mayıs'ta alınan 1,000 adet malın maliyetleri toplamıdır. Çünkü FİFO yönteminde ilk alınan mal aynı zamanda ilk satılan maldır.
22 Mayıs tarihinde 7,000 adet mal satılmıştır. Bu malların 4,000 adedinin maliyeti 2 Mayıs'tan kalan mallardır. Diğer bir ifade ile 2 Mayıs'ta alınan 5,000 adet malın 1,000 adedi 11 Mayıs'ta, kalan 4,000 adedi ise 22 Mayıs'ta satılmıştır. 22 Mayıs'ta satılan 3,000 adet malın maliyeti ise bir sonraki alım günü olan 7 Mayıs'taki mallar ile hesaplanır.
Stok Maliyeti = (1,000 x 8) + (1,000 x 8) + (5,000 x 10) = 66,000 TL
Stok maliyeti 7 Mayıs'tan kalan 1,000 adet, 16 Mayıs'ta alınan 1,000 ve 29 Mayıs'ta alınan 5,000 adet malın alış maliyetlerinin toplamıdır.
"Last In First Out" kelimelerinin kısaltmasıdır. Dilimizde Son Giren İlk Çıkar anlamındadır. 1 Ocak 2004 tarihinden itibaren ülkemizde kullanılmamaktadır. Buna rağmen sınavlarda bu yöntem ile ilgili sorular gelmektedir. LİFO yönteminde son satın alınan malın maliyeti temel alınarak satılan mallar maliyeti hesaplanır.
Satılan Mallar Maliyeti = Satış tarihine kadar satılan mallardan son alınan malların maliyeti
Örnek: İşletmenin 2016 Mayıs ayına ait ticarî mallar tablosu aşağıdaki gibidir. LİFO yöntemine göre Mayıs ayına ait satılan mallar ve stok maliyeti kaç TL'dir?
Satılan Mallar Maliyeti = (4,000 x 8 + 5,000 x 5 + 2,000 x 5) + (1,000 x 8 + 6,000 x 5) = 105,000 TL
11 Mayıs tarihinde 11,000 adet mal satılmıştır. Bu mallardan 4,000 adedi 7 Mayıs'ta, 5,000 adedi 2 Mayıs'ta ve kalan 2,000 adedi bir önceki dönemden devretmiştir. 11 Mayıs'a kadar satılan malların maliyeti, son alınan maldan ilk alınan mala doğru bu şekilde hesaplanır.
İşletme 22 Mayıs tarihinde 7,000 adet mal satmıştır. Bu mallardan 1,000 adedi 16 Mayıs'ta, kalan 6,000 adedi bir önceki dönemden devreden maldır. 22 Mayıs'a kadar satılan malların maliyeti ise bu şekilde hesaplanır.
Stok Maliyeti = (5,000 x 10) + (2,000 x 5) = 60,000 TL
Stoklarda 29 Mayıs'ta alınan 5,000 adet mal ile dönem başından devreden ve satılmayan 2,000 adet mal kalmıştır. Stok maliyeti bu malların maliyeti hesaplanarak bulunur.
Not: FİFO ve LİFO yöntemlerini anlamadıysanız lütfen internetten destek videoları izleyiniz.
İşletmeler aralıklı ve devamlı envanter yöntemi olmak üzere iki türlü stok kayıt yolunu tercih eder.
Çok fazla mal çeşidi ile çalışan işletmeler tarafından tercih edilir. Sadece bilanço gününde 621 SATILAN TİCARÎ MALLARIN MALİYETİ hesabı kullanılır.
Aralıklı Envanter yönteminde satılan ticarî malların maliyetinin (STMM'in) hesaplanması şu şekildedir:
STMM = 153 TİCARÎ MALLAR Borç Kalanı - Dönem Sonu Mal Mevcudu
STMM = [DB + Diçi AL + AL Gid. - (AL İsk. + AL İad. + Mal Nok. + Değ. Düş. Mal)] - DS Mal Mevcudu
Örnek: Stoklarını aralık envanter yöntemiyle izleyen bir işletmenin stok hareketleri şöyledir:
Dönem sonu mal mevcudu 16,000 TL olduğuna göre işletmenin satılan ticarî mallar maliyeti kaç TL'dir?
153 TİCARÎ MALLAR hesabının borç kalanı = 67,000 - 3,000 = 64,000 TL'dir.
STMM = 153 TİCARÎ MALLAR Borç Kalanı - Dönem Sonu Mal Mevcudu = 64,000 - 16,000 = 48,000 TL
Az mal çeşidi ile çalışan işletmeler tarafından kullanılır. Dönem içinde 621 SATILAN TİCARÎ MALLAR MALİYETİ hesabı sürekli kullanılır. İsmini 621 nolu gelir tablosu hesabının devamlı olarak kullanılmasından almıştır.
STMM = 153 TİCARÎ MALLAR Borç Kalanı - Dönemsonu Mal Mevcudu
STMM = 621 STMM Borç Toplamı - Kârdan Arındırılmış Satıştan İadeler
STMM = [DB + D.i AL + AL Gid. + Sat. İad. - (AL İsk. + AL İad. + Mal Nok. + Değ. Düş. Mal + Yiçi SAT)] - DS Stok
Örnek: Stok hareketlerini sürekli envanter yöntemiyle izleyen bir işletmenin Ticarî Mallar hesabıyla ilgili bilgileri şöyledir:
İşletmenin alış giderleri ve alış iskontoları kaç TL'dir?
Soruda satıştan iadeler 1,250 TL iken çözümde 1,000 TL olarak alınmasının sebebi satıştan iadelerin kârdan arındırılmasıdır. [1,250 - (1,250 x %25)]
621 STMM borç toplamı, 600 YURTİÇİ SATIŞLAR alacak toplamının kârdan arındırılması ile bulunur. [15,625 - (15,625 x %25)]
Alış Giderleri = 153 TİCARÎ MALLAR Borç Toplamı - (DB Mal Mevcudu + D.içi Al + Satıştan İadeler)
= 21,000 - (1,500 + 18,000 + 1,000)
= 21,000 - (20,500)
= 500 TL
Alış İskontoları = 153 TİCARÎ MALLAR Alacak Toplamı - (AL İad. + Mal Nok. + Değ. Düş. Mal + STMM)
= 13,500 - (700 + 0,000 + 0,000 +12,500)
= 13,500 - (13,200)
= 300 TL
Aralık envanter yöntemini kullanan işletmeler sadece dönem sonunda kullanır. Devamlı envanter yöntemini kullanan işletmeler ise dönem içinde her ticarî mal satışı aşamasında kullanır.
Aralıklı envanter yönteminde:
Örnek: Aralıklı envanter yöntemini kullanan işletmenin 2016 yılı dönem sonunda 153 TİCARÎ MALLAR hesabının borç kalanı 70,000 TL'dir. Sayım sonucu envarterde 20,000 TL mal olduğu anlaşılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
STMM = 153 TİCARÎ MALLAR Borç Kalanı - Dönem Sonu Mal Mevcudu = 70,000 - 20,000 = 50,000 TL
Aralıklı envanter yöntemini kullanan işletmeler 621 STMM hesabını sadece dönem sonlarında kullanılır. 621 SATILAN TİCARÎ MALLAR MALİYETİ hesabı borçlandırılır ve 153 TİCARÎ MALLAR hesabı alacaklandırılır. 621 STMM hesabının borçlandırılmasının sebebi gelir tablosunda gider olarak gösterilmesinden dolayıdır.
Devamlı (sürekli) envanter yönteminde:
Örnek: Sürekli envanter yöntemini kullanan işletme 4 Temmuz 2016 tarihinde %20 kâr marjı ile 12,000 TL değerinde veresiye mal satmıştır. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %10)
Satış veresiye olduğu için 120 ALICILAR hesabı borçlandırılır. Satış geliri 600 YURTİÇİ SATIŞLAR hesabının alacak tarafında gösterilir. KDV tutarı ise 391 HESAPLANAN KDV'nin alacağında pasifleştirilir.
%20 kâr ile 12,000 TL'ye satılan malların kârdan arındırılmış fiyatı (maliyeti) 12,000 - (12,000 x %20) = 10,000 TL'dir. Bu yüzden 621 SATILAN TİCARÎ MALLAR MALİYETİ hesabı borçlandırılır ve satış maliyeti kaydedilir. 153 TİCARî MALLAR alacaklandırılarak satılan mallar aktiften çıkarılır.
Maliyeti belli olan bir ürünün satış tutarını şu şekilde bulabilirsiniz:
Diyelim ki 10,000 TL'ye mal edilen bir ürün %24 kâr ile satılsın. Satış tutarı [10,000 + (10,000 x %24)]'tür. [10,000 + (10,000 x 0.24)] şeklinde de yazılabilir. Burada yaptığımız aslında [(10,000 x 1.00) + (10,000 x 0.24)] hesaplamasının sonucunu bulmaktır. Bu yüzden kârı belli olan bir ürünün satış fiyatını bulmak için kısaca 10,000 x 1.24 işlemi yapılabilir. Ürünün satış tutarı 12,400 TL'dir.
Satış tutarı belli olan bir ürünün KDV'li fiyatını şu şekilde bulabilirsiniz:
Diyelim ki KDV'siz fiyatı 10,000 TL olan bir ürün %18 KDV ile satılsın. KDV'li satış tutarı [10,000 + (10,000 x %18)]'dir. [10,000 + (10,000 x 0.18)] şeklinde de yazılabilir. Burada yaptığımız aslında [(10,000 x 1.00) + (10,000 x 0.18)] hesaplamasının sonucunu bulmaktır. Bu yüzden satış fiyatı belli olan bir ürünün KDV'li satış fiyatını bulmak için kısaca 10,000 x 1.18 işlemi yapılabilir. Ürünün KDV'li fiyatı 11,800 TL'dir.
Bir ürünün maliyetini veya KDV'siz fiyatını bulmak için tek yapılması gereken ise değişkenleri ilgili ürün fiyatına bölmektir. Örneğin; %24 kârla 12,400 TL'ye satılan ürünün maliyeti (12,400 / 1.24) şeklinde hesaplanır. Ürünün kârdan arındırılmış fiyatı, yani maliyeti 10,000 TL'dir. Aynı şekilde %18 KDV'li fiyatı 11,800 TL olan ürünün KDV'siz fiyatı (11,800 / 1.18) şeklinde hesaplanır. Ürünün KDV'siz fiyatı 10,000 TL'dir.
Bu bölümde 153 TİCARÎ MALLAR hesabı ile ilgili özel durumlar anlatılacaktır.
Ticarî mallar satın alınırken oluşan alış giderleri daima 153 TİCARÎ MALLAR hesabının borcuna eklenir.
Örnek: Satın alınmış olan mallar işletmeye getirilirken nakit olarak KDV dâhil 118 TL nakliye masrafı ödenmiştir. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %18)
Nakliye masrafı nakit olarak ödendiği için kasadan para çıkışı olmuştur. Bu yüzden 100 KASA hesabı alacaklandırılır. Nakliye masraflarının KDV'li tutarı 118 TL ise KDV'siz tutarı 118 / 1.18'den 100 TL'dir. 100 TL ticari mallara eklenir. Artan KDV tutarı ise 191 İNDİRİLECEK KDV hesabının borcuna eklenir.
Bu örnekte neden 391 HESAPLANAN KDV yerine 191 İNDİRİLECEK KDV hesabının kullanıldığı aklınıza takılabilir. Şu şekilde düşünün: İşletme mal satın alırken ödediği KDV tutarı daima 191 İNDİRİLECEK KDV hesabının borcunda izlenir. Yapılan masraflar ise mal satın alımı gibi düşünülebilir. Masraflar ticarî malların maliyetine eklendiği için 191 nolu hesap borçlandırılmalıdır..
Alınan malların bir kısmı ya da tamamı iade ediliyorsa 153 TİCARÎ MALLAR hesabı alacaklandırılır.
Örnek: İşletme veresiye olarak satın almış olduğu 10,000 TL'lik malın 2,000 TL'lik kısmını ürün hasarı nedeniyle iade etmiştir. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %18)
Veresiye olarak alınan 2,000 TL'lik mal iade edildiği için ilk olarak 153 TİCARÎ MALLAR hesabı alacaklandırılır. Çünkü işletmenin ticarî malları azalmıştır. Yani bir varlık azalımı söz konusudur. Satın alma işlemi sırasında 191 İNDİRİLECEK KDV hesabı borçlandırılmıştır. Fakat bu soruda bir iade durumu söz konusudur. Bu yüzden 391 HESAPLANAN KDV alacaklandırılmalıdır. Son olarak ticarî malın maliyeti ve KDV tutarı 320 SATICILAR hesabından düşülerek işlem tamamlanır.
Bu örnekte neden 191 İNDİRİLECEK KDV hesabı yerine 391 HESAPLANAN KDV'yi kullandığımızı anlamamış olabilirsiniz. Şöyle düşünün: İşletme mal aldığında 191 İNDİRİLECEK KDV hesabı borçlandırılır. Mal sattığında ise 391 HESAPLANAN KDV alacaklandırılır. Mal iade edildiğinde mal satışı yapılıyormuş gibi düşünülebilir. Bu yüzden 391 HESAPLANAN KDV alacaklandırılmalıdır.
Ticarî mallar söz konusu ise iskonto indirim demektir. İşletme mal satın aldığında satıcı işletme tarafından belirli bir iskonto yapılıyorsa malların maliyeti de azalacaktır. Bu yüzden 153 TİCARÎ MALLAR hesabı alacaklandırılır.
Örnek: İşletme veresiye olarak satın aldığı 10,000 TL mala satıcı işletme tarafından %20 iskonto uygulanmıştır. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %18)
Satıcı işletme iskonto yaptığı için 153 TİCARÎ MALLAR hesabı iskonto tutarı kadar (10,000 x %20) alacaklandırılır. 391 HESAPLANAN KDV alacaklandırılır ve 320 SATICILAR hesabı borçlandırılır. 320 SATICILAR hesabının borçlandırılmasının sebebi işletmenin satıcıya olan veresiye borcunun %20 oranında azalmış olmasından kaynaklanmaktadır.
Ticarî malların satışı sırasında oluşan satış giderleri daima 760 PAZARLAMA, SATIŞ ve DAĞITIM GİDERLERİ hesabının borcunda gösterilir.
Örnek: İşletme satmış olduğu malların gönderimi sırasında peşin olarak KDV dâhil 236 TL nakliye masrafı yapmıştır. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %18)
Yapılan nakliye masrafı bir dağıtım gideridir. Bu yüzden maliyet hesaplarından 760 PAZARLAMA, SATIŞ ve DAĞITIM GİDERLERİ hesabının borcunda gösterilir. %18 KDV tutarı [(236 - (236 / 1.18)] ise 191 İNDİRİLECEK KDV hesabının borcunda gösterilir. Çünkü işletme KDV masraflarına kendisi katlanmış, KDV'yi müşteriye yüklememiştir. Son olarak kasadan nakit çıkışı olduğu için 100 KASA hesabı alacaklandırılır.
Satış sonrası işletmeye yapılan iadeler 610 SATIŞTAN İADELER hesabının borcunda izlenir.
Örnek: Aralıklı envanter yöntemini kullanan işletme, veresiye olarak satmış olduğu 10,000 TL'lik malın 4,000 TL'lik kısmını ürün hasarı nedeniyle müşterisinden geri almıştır. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %18)
İşletmeye iade edilen 4,000 TL'lik mal 610 SATIŞTAN İADELER ve 4,000 x %18 = 720 TL KDV tutarı 191 İNDİRİLECEK KDV hesaplarının borcuna kaydedilir. 120 ALICILAR hesabı alacaklandırılarak müşterinin işletmeye olan veresiye borcu azaltılır.
Bu örnekte 391 HESAPLANAN KDV yerine 191 İNDİRİLECEK KDV hesabının kullanılmasının nedeni işletmenin mal satın alması gibi düşünülebilir. Sonuçta iade edilen mallar işletme tarafından alınmıştır.
Örnek: Sürekli envanter yöntemini kullanan işletme, %10 kârla veresiye olarak satmış olduğu 11,000 TL'lik malın 4,400 TL'lik kısmını ürün hasarı nedeniyle müşterisinden geri almıştır. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %18)
Aralıklı envanter yönteminde olduğu gibi kayıtlar yapılır. Fakat işletme sürekli envanter yöntemini kullandığı için 621 STMM hesabı da kullanılmalıdır.
Varlık artımı söz konusudur. Bu sebeple iade olarak alınan mallar 153 TİCARÎ MALLAR hesabının borcuna kaydedilir. Daha önce borçlandırılan 621 STMM hesabı ise iade edilen ürün maliyeti kadar alacaklandırılır.
STMM hesaplamasınında 4,400 TL yerine 4,000 TL kullanılmasının sebebi satış tutarının kârdan arındırılmasından ve satılan malların maliyetinin bulunmasından kaynaklanmaktadır. %10 kâr ile satış tutarı 4,400 TL olan malın maliyeti 4,400 / 1.10 = 4,000 TL'dir.
İşletmenin mal satışı sonrası müşterilerine yapmış olduğu indirimlerde kullanılır. Yapılan indirimler 611 SATIŞ İSKONTOLARI hesabının borcunda izlenir.
Örnek: Daha önce 10,000 TL tutarındaki malı veresiye olarak satmış olan işletme, müşterinin borcunu erken ödemesinden dolayı müşteriye %10 indirim uygulamıştır.
Müşteri işletmeye olan borcunu nakit olarak ödemiştir. Müşterinin işletmeye olan tüm borcunu kapatınız ve muhasebe kaydını yapınız. (KDV %18)
10,000 TL'lik malın %10'u 1,000 TL ve KDV tutarı 180 TL'dir. 611 SATIŞ İSKONTOLARI hesabı borçlandırılarak %10 iskonto uygulanır. Satış iskontosunun 1,000 x %18 = 180 TL KDV'si 191 İNDİRİLECEK KDV hesabının borcunda izlenir. İskonto ve KDV tutarları müşterinin borcundan çıkarıldıktan sonra kalan tutar 100 KASA hesabına aktarılır. Müşteri tüm borcunu kapattığı için de 120 ALICILAR hesabı alacaklandırılır.
Müşterinin işletmeye olan borcunun 11,800 TL olmasının sebebi satış tutarının KDV ile birlikte 10,000 + 10,000 x %18 = 11,800 TL olmasından kaynaklanmaktadır.
Sürekli envanter yönteminde 611 SATIŞ İSKONTOLARI satılan ticarî mallar maliyetini etkilemez; ama 610 SATIŞTAN İADELER hesabı STMM'yi etkiler.
Değer düşüklüğüne uğrayan mallar: Eğer ticarî mallar su basması, yangın, çürüme gibi istenmeyen bir durum sebebiyle değer düşüklüğüne uğruyorsa 689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER ve ZARARLAR hesabının borcunda izlenir.
Örnek: 100,000 TL'ye alınan malın 4,000 TL'lik kısmının yangın sonucu kullanılamaz hâle geldiği anlaşılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Kullanılamaz hâle gelen malların zararı 689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER ve ZARARLAR hesabının borcuna kaydedilir. Kullanılamaz hâle gelen malların varlık azaltımı için ise 153 TİCARÎ MALLAR hesabı alacaklandırılır.
Mal noksanlığı: Malların sayımda eksik çıkması sonucu fark edilir. Kaybolan mallar bulunan kadar 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI hesabının borcuna aktarılır. Bulunamazsa sayım ve tesellüm noksanlarından 689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER ve ZARARLAR hesabına aktarılır.
Örnek (1/2): 12/12/2016 tarihinde mal sayımı sırasında 3,600 TL değerindeki malın noksan olduğu anlaşılmış ve noksanlık kayıt altına alınmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Mallar 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI hesabının borcuna aktarılır. 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI hesabının borçlandırılmasının sebebini hesap kodundan da anlayabilirsiniz. 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI aktif bir hesaptır ve açılışlar daima borç taraflı olur.
Örnek (2/2): Envanter işlemleri sonucunda kayıp mallar bulunamamış ve gider olarak yazılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Daha önce kaybolan ve kayıt altına alınan mallar 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI hesabı alacaklandırılarak 689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER ve ZARARLAR hesabında gösterilir ve gider olarak kaydedilir.
Kanunî Fireler: Belirli yasal oranlar dâhilinde malların değer kaybına uğramasına kanunî fire denir. Sürekli envanter yöntemini kullanan işletmeler kanunî fireleri 621 STMM hesabının borcunda gösterir.
Örnek: Sürekli envanter yöntemini kullanan işletmenin bilanço günü yaptığı sayımda 5,000 TL'lik malın değer kaybına uğradığı tespit edilmiştir. Değer kaybına uğrayan malların 500 TL'lik kısmı kanunî firedir. Muhasebe kaydını yapınız.
Kanunî fire 621 STMM, değer düşüklüğü ise 689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER ve ZARARLAR hesabının borcuna kaydedilerek gider olarak gösterilir. 153 TİCARÎ MALLAR alacaklandırılarak aktif azaltımı gerçekleştirilir.
Aralıklı envanter yöntemini kullanan işletmeler yasal fire ile ilgili hiçbir yasal işlem yapmazlar.
150 ~ 153 nolu hesapların konusu olmayan modasının geçmesi sebebiyle kesin olarak değer düşüklüğüne uğrayan, hurda ya da atık hâline gelen, tedarik aşamasında olan, satılmak üzere komisyoncuya gönderilen, müşterilere promosyon olarak verilmek üzere alınan mallar, üretim sırasında ortaya çıkan artıklar ve temizlik malzemesi gibi sebeplerle alınan, duran varlık olmayan ürünler bu hesapta izlenir.
Artışlar borç, azalışlar alacak tarafına kaydedilir.
Örnek: Satılmak üzere alınan 7,000 TL'lik malın modasının geçtiği anlaşılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Malların modası geçtiği için söz konusu mallar 153 TİCARÎ MALLAR hesabından 157 DİĞER STOKLAR hesabına aktarılır.
Örnek: Üretim sonucunda artık hâline gelen 1,200 TL değerindeki hammadde kayıt altına alınmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Artık hâline gelen hammadde 150 İLK MADDE ve MALZEME hesabından 157 DİĞER STOKLAR hesabına aktarılır.
Örnek (1/2): İşletme yurtdışındaki bir firmadan 40,000 TL değerinde ticarî mal satın almıştır. Mallar gümrükte incelenmiş ve alım tutarı ihracatçı firmaya işletmenin banka hesabından gönderilmiştir. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %10)
Mallar hâlâ gümrükte olduğu için 157 DİĞER STOKLAR hesabı borçlandırılır. Satın alınan malların 40,000 x %10 = 4,000 TL KDV'si 191 İNDİRİLECEK KDV hesabının borcuna kaydedilir. Satın alma masrafları işletmenin banka hesabından ödendiği için de 102 BANKALAR hesabı alacaklandırılır.
Örnek (2/2): Söz konusu mallar gümrükten çekilmiş ve işletmenin deposuna aktarılmıştır. Ayrıca nakil işlemleri sırasında 500 TL nakliye masrafı yapılmış ve masraflar için çek ciro edilmiştir. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %18)
Gümrükten çekilen mallar 157 DİĞER STOKLAR hesabı alacaklandırılarak 153 TİCARÎ MALLAR hesabına aktarılır. Nakil masrafı da ticarî malların maliyetine eklenir. Nakil masrafının 500 x %18 = 90 TL KDV'sini işletme ödediği için 191 İNDİRİLECEK KDV hesabı borçlandırılır. Çek ciro edildiği için de 101 ALINAN ÇEKLER hesabı alacaklandırılır.
Örnek: Satın alınan 140,000 TL'lik ticarî mal eskimiş ve net değerinin kesin olarak 110,000 TL olduğu öğrenilmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Eskiyen malın net değeri 110,000 TL ise 157 DİĞER STOKLAR hesabı borçlandırılmalıdır. Satın alınan ticarî malların tamamı eskidiği için 153 TİCARÎ MALLAR hesabı alacaklandırılır. Aradaki fark malın değer düşüklüğünü gösterir. Bu yüzden 689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER ve ZARARLAR hesabının borcuna gider olarak kaydedilir.
Örnek: Anlaşmalı firma tarafından satılmak üzere 48,000 TL tutarındaki ticarî mal komisyoncuya gönderilmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
İşletmenin elinde bulunan mallar komisyoncuya gönderildiği için 153 TİCARÎ MALLAR hesabından 157 DİĞER STOKLAR hesabına aktarılır.
Örnek: Satışlarda müşterilere promosyon olarak verilmek üzere 6,000 TL değerinde mal satın almıştır. Satın alma masrafı çek keşide edilerek ödenmiştir. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %18)
Promosyon mal satın alındığı için 157 DİĞER STOKLAR hesabı ve 6000 x %18 = 1,080 TL KDV tutarını işletme ödediği için 191 İNDİRİLECEK KDV hesabı borçlandırılır. Satıcıya çek keşide edildiği için de 103 VERİLEN ÇEKLER ve ÖDEME EMİRLERİ (-) hesabı alacaklandırılır.
Örnek (1/2): Yönetim binasında kullanılmak üzere 03/08/2015 tarihinde 400 TL değerinde temizlik malzemesi nakit olarak satın alınmıştır. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %18)
Satın alınan temizlik malzemeleri 157 DİĞER STOKLAR hesabının borcuna kaydedilir. Alış tutarının 400 x %18 = 72 TL KDV'sini işletme ödediği için 191 İNDİRİLECEK KDV hesabı borçlandırılır. Masraflar peşin ödendiği için de 100 KASA hesabı alacaklandırılır.
Örnek (2/2): Ay sonunda 100 TL değerinde temizlik malzemesinin kaldığı tespit edilmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Satın alınan 400 TL değerindeki temizlik malzemesinden 100 TL'lik kısmı kaldıysa Ağustos ayında 400 - 100 = 300 TL değerinde temizlik malzemesi kullanılmıştır şeklinde anlaşılabilir. Kullanılan kısım 157 DİĞER STOKLAR hesabı alacaklandırılarak çıkarılır. Temizlik malzemeleri yönetim binasında kullanıldığı için de 770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ hesabının borcuna gider olarak kaydedilir.
Tahminî olarak değer düşüklüğüne uğrayan, modası geçen ya da piyasa fiyatı düşen, yangın, su basması, deprem gibi sebeplerle ekonomik değerlerinde önemli azalmalar olan stoklara ayrılan karşılıklar için kullanılır.
İşleyişi 119 MENKUL KIYMETLER DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-), 129 ŞÜPHELİ TİCARÎ ALACAKLAR KARŞILIĞI (-) ve 139 ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR KARŞILIĞI (-) hesapları gibidir. Karşılık ayırma işleminde ilk olarak 654 KARŞILIK GİDERLERİ hesabı borçlandırılır ve 158 STOK DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-) hesabı alacaklandırılır.
Diğer karşılık hesapları gibi pasif karakterli aktifi düzenleyici bir hesaptır. Bu sebeple açılış kaydı daima alacak tarafına yapılır.
Örnek (1/2): Sürekli envanter yöntemini kullanan işletme, 70,000 TL değerindeki ticarî malın modasının geçmesi nedeniyle tahminî değerinin 50,000 TL olduğunu belirlemiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Malların modası geçtiği için ilk olarak 153 TİCARÎ MALLAR hesabından 157 DİĞER STOKLAR hesabına aktarılır.
Malların net değerinden (70,000 TL) tahmini değeri (50,000) çıkarılarak ayrılacak karşılığın tutarı belirlenir. (70,000 - 50,000 = 20,000 TL)
654 KARŞILIK GİDERLERİ borçlandırılır ve ilgili karşılık hesabı alacaklandırılarak karşılık ayırma işlemi tamamlanır.
Örnek (2/2): Söz konusu malların tamamı KDV hariç 40,000 TL'ye nakit olarak satılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %18)
I. Yöntem:
Satış tutarı nakit olarak tahsil edilidiği için 100 KASA hesabı borçlandırılır. 158 STOK DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-) borçlandırılarak bu işlem için ayrılan karşılık kapatılır. Satış tutarı 600 YURTİÇİ SATIŞLAR hesabında, satışın KDV'sini müşteri yüklendiği için de KDV tutarı 391 HESAPLANAN KDV hesabında alacaklandırılır. Artan tutar konusu kalmayan karşılıklardır.
İşletme sürekli envanter yöntemini kullandığı için satışın maliyeti 623 DİĞER SATIŞLARIN MALİYETİ hesabına aktarılır. 623 nolu hesabın kullanılmasının sebebi 157 DİĞER STOKLAR'daki malların satılmış olmasıdır. 621 SATILAN TİCARÎ MALLAR MALİYETİ hesabının kullanılması tavsiye edilmez; çünkü hesap adından da anlaşılacağı üzere satılan mallar ticarî mallar değil, diğer stoklara aittir.
Sonuç olarak işletme 70,000 TL'lik malı 40,000 TL'ye satmıştır. 70,000 - 40,000 = 30,000 TL'lik bir zarar söz konusudur. Zararın kesin sonucunu
Yiçi SAT. 40,000 - KARŞ. GİD. 20,000 + KON. KALM. KARŞ. 20,000 - DİĞ. SAT. MAL. 70,000 = - 30,000 TL'den de görebilirsiniz.
II. Yöntem:
Tüm satış ve maliyet işlemleri tek bir maddede gösterilir. Bu yanıt sınav sorusu olarak da sorulmuştur.
İlk olarak satıştan elde edilen nakit tutar 100 KASA hesabına aktarılır. Satış tutarı ve KDV'si 600 YURTİÇİ SATIŞLAR ile 391 HESAPLANAN KDV'nin alacağında gösterilir. 158 STOK DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-) borçlandırılarak karşılık ayırma işlemi kapatılır. 157 DİĞER STOKLAR alacaklandırılarak varlık azaltımı gerçekleştirilir. Aradaki fark 623 DİĞER SATIŞLARIN MALİYETİ hesabına aktarılır.
Sonuç olarak işletme 70,000 TL'lik malı 40,000 TL'ye satmış ve 30,000 TL zarar etmiştir. Zararın kesin sonucunu Yiçi SAT. 40,000 - KARŞ. GİD. 20,000 - DİĞ. SAT. MAL. 50,000 = - 30,000 TL'den de görebilirsiniz.
Yurtiçindeki veya yurtdışındaki bir firmaya ticarî mal satın alınmak için gönderilen avanslar için ve akreditif açtırılmasında kullanılır.
Aktif bir hesap olduğu için artışlar borç, azalışlar ise alacak tarafına yazılır.
Akreditif: Dış ticaret yapabilmek için birbirini tanımayan iki işletmeye özel bir bankanın aracılık ederek aracı olmasıdır. Aracı banka malı satan yurtdışındaki işletmeye malın bedelini garanti eder. Yurtdışındaki firma, aracı bankaya güvenerek mallarını yurtiçindeki firmaya gönderir. Aracı banka da malları satın alacak olan işletmeden arıcılık karşılığı olarak komisyon alır.
Akreditif denildiğinde aklınıza 159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI ve 300 BANKA KREDİLERİ hesapları gelmeli.
Örnek (1/2): İşletme yurtdışından 200,000 TL değerinde mal satın almak için ithalatçı firmaya banka yoluyla 80,000 TL avans göndermiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Banka yoluyla avans gönderildiği için işletmenin banka hesabından bir nakit çıkışı olmuştur. Bu sebeple 102 BANKALAR hesabı alacaklandırılır. Gönderilen avans 159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI hesabının borcunda izlenir.
Örnek (2/2): Yirmi gün sonra söz konusu malların tamamı gümrüğe gelmiş ve yapılan incelemeler sonucunda satın alınmasında bir sakınca görülmemiştir. Bunun üzerine işletme banka havalesiyle kalan tutarı yurtdışındaki firmaya göndermiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Satın alınan mallar hâlâ gümrükte bekletildiği (henüz işletmeye ulaşmadığı) için 157 DİĞER STOKLAR hesabına aktarılır. 159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI alacaklandırılarak daha önce gönderilen avans tutarı kapatılır. Kalan tutar işletmenin banka hesabından ödendiği için de 102 BANKALAR hesabı alacaklandırılır.
Örnek:
Muhasebe kayıtlarını sırasıyla yapınız.
1.
Parayla Ölçme Kavramı gereği muhasebede yapılan tüm işlemler ulusal para cinsinden gösterilir. İşletmenin açtırmış olduğu 40,000 $ (40,000 x 2.90 = 116,000 TL) tutarındaki akreditif 300 BANKA KREDİLERİ hesabının alacağında gösterilir. İşletme yurtdışındaki firmaya satın alacağı ticarî mallar sebebiyle avans gönderdiği için 159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI hesabı borçlandırılır.
2.
8 Haziran tarihinde banka tarafından kesilen 2,000$ x 3.00 = 6,000 TL tutarındaki komisyon 102 BANKALAR hesabı alacaklandırılarak işletmenin banka hesabından düşülür. Komisyon ise 159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI hesabının borcuna kaydedilerek satın alınacak malların maliyetine eklenir.
3.
Verilen sipariş avansları 116,000 + 6,000 = 122,000 TL alacaklandırılarak satın alma işlemi için kapatılır. Kalan tutar 60,000 $'dır ve işlem günü 1$ = 2.80 TL'dir. Kalan tutar işletmenin banka hesabından ödendiği için 60,000 x 2.80 = 168,000 TL'nin çıkışı 102 BANKALAR hesabının alacaklandırılması ile yapılır. Malların işlem günü toplam maliyeti 100,000$ X 2.80 = 280,000 TL'dir. Henüz gümrükte oldukları için 157 DİĞER STOKLAR hesabına borçlandırılarak aktarılır. Aradaki fark muhtelif günlerdeki dolar kurunun değişmesinden kaynaklanan kambiyo zararıdır. Bu zarar 656 KAMBİYO ZARARLARI hesabının borcunda gösterilir.
4.
Gümrükten çekilen mallar 157 DİĞER STOKLAR hesabı alacaklandırılarak 153 TİCARÎ MALLAR hesabına aktarılır. 1,000 TL gümrük vergisi + 1,000 TL nakliye gideri = 2,000 TL olarak 153 TİCARÎ MALLAR hesabına aktarılır. Fakat işlem günü 1$ = 2.75 TL'dir. Yani 100,000 TL'lik malın değeri 100,000$ x 2.75 = 275,000 TL'dir. Gümrük vergisi ve nakliye gideri de malların maliyetine eklendiği için 153 TİCARÎ MALLAR hesabının borcuna 277,000 TL yazılır. İşletme tarafından ödenen KDV tutarı 1,180 - (1,180/1.18) = 180 TL'dir. Bu yüzden 191 İNDİRİLECEK KDV hesabı 180 TL borçlandırılır. Gümrük vergisi ve nakliye masrafları nakit ödendiği için de 100 KASA hesabı 2,180 TL alacaklandırılır. Oluşan fark döviz kuru değişiminden kaynaklanan kambiyo zararıdır. Bu zarar 656 KAMBİYOR ZARARLARI hesabının borcunda gösterilir. (100,000$ x 2.80) - (100,000$ x 2.75) = 5,000 TL
5.
Daha önce 1$ = 2.90 TL kurundan kayıtlara alınan 40,000$'lık akreditif tutarı 300 BANKA KREDİLERİ borçlandırılarak kapatılır. İşletmenin işlem günü bankadan 40,000$ x 2.70 TL = 108,000 TL nakit çıkışı olmuştur. Bu sebeple 102 BANKALAR hesabı alacaklandırılır. Aradaki fark kur farkından kaynaklanan kambiyo kârıdır. Fark 646 KAMBİYO KÂRLARI hesabı alacaklandırılarak kayıt altına alınır.
Bu ders çok uzun sürdüğü için ve diğer dersin daha kısa olacağını varsayarak dersin genel tekrarını bir sonraki derste yaptım. Aşağıdaki bağlantıdan bir sonraki derse ulaşabilirsiniz.