Bu bölümde muhasebe hakkında temel bilgiler anlatılacaktır. Reeskont gibi birtakım kavramlar ve terimler başta size karışık ve anlamsız gelebilir. Tüm muhasebe derslerini tamamladıktan sonra bu kavram ve terimleri daha iyi anlayacaksınız. Bu yüzden bu derste anlamadığınız noktalar üzerinde fazla takılmamanız önerilir.
Her türlü parasal olayın sistemli bir şekilde kaydedilmesi işlemine muhasebe denir.
Daha geniş anlamıyla işletmenin varlıklarında ve kaynaklarında değişme yaratan her türlü parasal olayın kaydedilmesi, sınıflandırılması, özetlenmesi ve analiz edilmesi ile oluşturulan bilgi sistemidir.
Üç tür muhasebe vardır:
Genel Muhasebe: Diğer adı finansal muhasebedir. İşletmenin kaynaklarını nereden sağladığı ve bu kaynakları nereye aktardığı üzerinde durur. Ayrıca ticarî faaliyetler sonucu oluşan gelir ve giderlerin oluşturduğu kâr ya da zarar finansal muhasebenin konusudur. (Bilanço ve Gelir Tablosu)
Maliyet Muhasebesi: Diğer adı üretim muhasebesidir. İşletmenin maliyetlerini analiz ederek üretim planlamasını sistemli bir şekilde yapmak için kullanılır. (Maliyet Hesapları)
Yönetim Muhasebesi: Finansal ve maliyet muhasebesinden elde edilen bilgilerin analiz edilerek işletme yöneticilerinin alacağı kararlara yardımcı olmak amacıyla kullanılır. (Finansal Analiz)
Muhasebe tanımında da belirtildiği gibi muhasebenin dört işlevi vardır:
Kaydetme: Her türlü finansal olayın günlük deftere yazılmasını ifade eder. (Günlük Defter)
Sınıflandırma: Günlük deftere kaydedilen işlemlerin aralıklı olarak Büyük Defter'e yazılması işlemidir. (Büyük Defter)
Özetleme: Kaydedilen ve sınıflandırılan bilgiler ile bilanço, gelir tablosu ve mizan gibi malî tabloların hazırlanmasıdır. (Bilanço, Gelir Tablosu ve Mizan)
Analiz ve Yorum: Özetlenen bilgilerin analiz edilerek yorumlanması, geleceğe yönelik kararların alınmasıdır. (Finansal Analiz)
12 tane temel kavram vardır:
Sosyal Sorumluluk Kavramı: Muhasebe işlemlerinin sadece işletme adına yapılmasını ifade eder. Örneğin; işletme sahibi, kişisel ihtiyaçları için kasadan para alamaz. Bu kavram ihlâl edildiği takdirde diğer on bir kavram geçersiz hâle gelir.
Kişilik Kavramı: İşletmenin tüzel bir kişiliği olduğu anlamına gelir. Çift taraflı kayıt esası (borç - alacak, aktif - pasif) kişilik kavramı ile ilişkilidir.
İşletmenin Sürekliliği Kavramı: İşletmenin sonsuz bir ömre sahip olduğu varsayılır.
Dönemsellik Kavramı: İşletme faaliyetlerinin belirli dönemler içerisinde gerçekleştirilmesini belirtir. Senede bir defa bilanço hazırlanması ve amortisman ayrılması ile tahakkuk esasına göre kayıt yapılması dönemsellik kavramı ile ilişkilidir.
Parayla Ölçme Kavramı: Kayıt işlemlerinin altın, gümüş, döviz gibi değerler yerine sadece ulusal para ile yapılmasını ifade eder.
Maliyet Esası Kavramı: Finansal varlıkların elde edilişlerinde sadece maliyetlerinin temel alınmasıdır.
Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı: Muhasebe kayıtlarının objektif (tarafsız) belgelere göre yapılmasıdır. Faturaların rastgele kâğıtlara yazılmak yerine belirli düzeni olan kâğıtlara yazılması gibi
Tutarlılık Kavramı: Kayıt yöntemlerinin gelecekte de değişmeyeceğini ifade eder.
Alacak ve borç senetlerine her sene reeskont işlemi yapılması tutarlılık kavramı gereğincedir.
Alacak senetlerine reeskont işlemi uygulanmışsa tutarlılık kavramı gereği borç senetlerine de uygulanmalıdır.
Tam Açıklama Kavramı: Mali tabloların kolay anlaşılır bir şekilde hazırlanmasını belirtir. Finansal tablolarda dipnotların kullanılması bu kavram gereğincedir.
İhtiyatlılık Kavramı: Risk oluşturan durumlar karşısında temkinli olunmasını ifade eder. Şüpheli hâle gelen alacaklar ve değer düşüklüğüne uğrayan varlıklar için karşılık ayrılması bu kavram gereğincedir.
Önemlilik Kavramı: Bir bilginin muhasebe kayıtlarında yer alabilmesi için önemli olmasını gerektiğini ifade eder.
Özün Önceliği Kavramı: İşlemlerin hukuksal biçimlerinden çok özlerinin esas alınmasını ifade eder.
Vadeli çeklerin dönem sonunda senet hesabına aktarılması ve alacaklı olunan bir işletmenin iflas etmesi sonucu ilgili alacağa vadesi gelmeden karşılık ayrılması özün önceliği kavramı gereğincedir.
Not: Vadesi geldiğinde karşılık ayrılması ihtiyatlılık, vadesi gelmeden karşılık ayrılması özün önceliği kavramı gereğincedir.
Soruda
kavramları aklınıza gelmeli
İşletmenin belirli bir andaki finansal durumu gösteren tablodur.
Aktif ve pasif olmak üzere iki taraflıdır.
Aktif tarafında işletmenin sahip olduğu varlıklar, pasif tarafında ise işletmenin kaynakları, diğer bir ifade ile borçları bulunur.
Not: Öz kaynaklar ile öz sermaye eşanlamlıdır.
Uyarı: Bilanço her zaman aktif ve pasif eşitliğine dayanır. Bu eşitlik bozulduğu zaman hata düzeltilene kadar bilanço geçersizdir.
Bilanço işletmenin geçmişe yönelik finansal durumunu gösterir. Geleceğe yönelik değildir. Statiktir.
İşletmenin faaliyetleri sonucu gelir ve giderlerin karşılaştırılması ile bulunan kâr ya da zararı gösteren tablodur.
Not: Bilanço işletmenin finansal durumunu, gelir tablosu ise faaliyet sonuçlarını gösterir.
Bir muhasebe işleminin hangi konuya ait olduğunu gösteren çizelgeye hesap denir.
Dört çeşit hesap vardır:
Aslî Hesaplar: Etkilerini kesin sonuçları ile veren hesaplardır. 100 KASA, 121 ALACAK SENETLERİ hesapları gibi
Düzenleyici Hesaplar: Bilançonun aktif ve pasif bölümlerinin gerçek değerleri ile gösterilmesine yarar. Sonu (-) karakterleri ile biten hesaplardır.
Geçici Hesaplar: Köprü vazifesi gören ve en geç dönem sonuna kadar geçici olarak kullanılan hesaplardır. 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI hesabı gibi
Nazım Hesaplar: Varlıklarda, borçlarda veya sermayede herhangi bir artış ya da azalış yaratmayan; fakat işletmenin üçüncü kişilerle olan ilişkilerini göstermek için kullanılan hesaplardır. 9 rakamı ile başlayan ve 9xx şeklinde gösterilen hesaplar, nazım hesapları belirtir.
Pekiştirme: İşletme şüpheli hâle gelmiş bir alacak senedi için karşılık ayırıyorsa bu hangi muhasebe kavramı ile ilişkilidir?
İhtiyatlılık
Pekiştirme: Finansal ve üretim muhasebelerinden elde edilen bilgilerin analiz edilip yorumlanması yoluyla işletmenin alacağı kararlarda belirleyici olan muhasebe türü nedir?
Yönetim muhasebesi
Pekiştirme: Amortisman ayrılması hangi muhasebe kavramı ile ilişkilidir?
Dönemsellik
Pekiştirme: Tahakkuk esası hangi muhasebe kavramı ile ilişkilidir?
Dönemsellik
Pekiştirme: Bilançonun aktif tarafında yer alması gerekirken pasif tarafında yer alan hesaplara ne ad verilir?
Pasifi düzenleyici hesaplar
Pekiştirme: Reeskont işlemleri hangi muhasebe kavramı ile ilişkilidir?
Tutarlılık
Muhasebe işlemlerinin belirli kurallar dahilinde yapılmasına yönelik olarak düzenlenmiş bir standarttır. Ülkemizde 1 Ocak 1994 tarihinden beri THP uygulanmaktadır.
İşletmeler bilanço, gelir tablosu ve maliyet hesaplarını THP'ye uygun olarak kullanır. Kendilerine özgü aslî hesaplar oluşturamazlar. Somut bir örnek verecek olursak; 100 KASA hesabı yerine 01 KASA adlı yeni bir hesap oluşturamaz ve kullanamazlar. THP'nin asıl amacı tüm işletmelere ait muhasebe kayıtlarının okunmasını ve yorumlanmasını kolaylaştırmaktır. (ayrıca bkz. Gelir İdaresi Başkanlığı'nın yayınladığı Tekdüzen Hesap Planı)
Hesap isimlerinin başındaki rakamsal ifadeler hesap kodlarını belirtir. Yüzler basamağı sınıf, onlar basamağı grup, birler basamağı ise sıra numarası için kullanılır.
Örneğin; 254 TAŞITLAR hesabındaki 254 kodu, hesabın II. DURAN VARLIKLAR sınıfı içerisinde beşinci sıradaki 25 MADDÎ DURAN VARLIKLAR grubunda 4. sırada yer aldığını gösterir.
Her bir muhasebe olayının birbirlerinden bağımsız olarak günlük deftere yazılmış şekline madde denir. Üç tür madde vardır:
Basit Madde: Tek bir hesabın borç ve tek bir hesabın alacak tarafına kaydedildiği madde türüdür.
Bileşik Madde: Birden fazla hesabın borç tarafına ve tek bir hesabın alacak tarafına ya da tek bir hesabın borç tarafına ve birden fazla hesabın alacak tarafına kaydedildiği madde türüdür.
Karma Madde: Hem borç hem de alacak tarafına birden fazla hesabın kaydedildiği madde türüdür.
Uyarı: Düzeltme maddesi olmadığı sürece tüm maddelerde borç ve alacak eşitliği sağlanmalıdır. Ayrıca maddelerdeki borç ve alacak kelimelerinin gerçek yaşamdaki "borç" ve "alacak" kelimeleri ile bir ilgisi bulunmamaktadır.
Orijinal ve yapay olmak üzere iki türlüdür. Orijinal belgeler ticari işlemler sonucu kendiliğinden oluşan belgelerdir. Muhasebe belgeleri mutlaka orijinal belgelere dayanır. Yapay belgeler ise işletmenin kendi içinde düzenlediği Vergi Usul Kanunu'na göre resmî olmayan belgelerdir.
Fatura, sevk ve taşıma irsaliyesi, yolcu listesi, günlük müşteri listeleri, adisyonlar, hakediş belgeleri, fatura yerine geçen belgeler, perakende satış belgeleri, gider pusulası, müstahsil makbuzu, serbest meslek makbuzu orijinal belgedir. Malzeme çıkış fişleri, muhasebe fişleri, ücret bordrosu, akord fişi ve amortisman defteri yapay belgedir.
Tahsil Fişi: İşletmenin kasasına giren, işletmeye ödenen paraları gösteren yapay belgedir.
Tediye Fişi: İşletmenin kasasından çıkan, işletmenin ödediği paraları gösteren yapay belgedir.
Mahsup Fişi: Çek, senet, veresiye gibi nakit dışındaki işlemlerde kullanılan yapay belgedir.
Pekiştirme: Sadece bilanço ve gelir tablosunu inceleyen muhasebe türü nedir?
Finansal (Genel) Muhasebe
Pekiştirme: Bilançonun hazırlanması muhasebenin hangi işlevini (fonksiyonunu) belirtir?
Özetleme
Pekiştirme: Ticarî bir işlem sonucu X işletmesi Y işletmesinden 10,000 TL değerinde alacak senedi almıştır. Bir süre sonra Y işletmesi iflas etmiş, senedin ise vadesi henüz gelmemiştir. X işletmesi bu durum karşısında alacak senedine karşılık ayırmıştır. X işletmesi karşılık ayırma işleminde hangi muhasebe kavramını temel almıştır?
Özün Önceliği Kavramı
Pekiştirme: Faaliyet sonuçlarını gösteren tabloya ne ad verilir?
Gelir Tablosu
Pekiştirme: Etkilerini kesin sonuçları ile veren hesaplar hangi tür hesaplardır?
Aslî hesaplar
Pekiştirme: Aşağıdaki işlem ne tür bir madde örneğidir?
Bileşik madde
Pekiştirme: İşletmenin kasasından çıkan paralara ithafen düzenlenen yapay belgelere ne ad verilir?
Tediye fişi
Pekiştirme: İşletme, dönem sonunda (31/12/20xx tarihinde) ileri tarihli 2,400 TL değerindeki müşteri çekini, 101 ALINAN ÇEKLER hesabını alacaklandırarak 121 ALACAK SENETLERİ hesabının borç tarafına kaydetmiştir. İşletme bu işlemi hangi kavram gereği yapmıştır?
Vadeli çeklerin dönem sonunda senet hesabına aktarılması "özün önceliği kavramı" gereğincedir.