Geçici bir süre elde tutulmak üzere satın alınan hisse senedi, tahvil, bono ve senet gibi menkul kıymetler bu hesap grubunda izlenir.
hesaplarını içinde barındırır.
Geçici bir süre yatırım yapılmak amacıyla satın alınan hisse senetleri bu hesapta izlenir.
Örnek: İşletme geçici bir süre yatırım yapmak amacıyla Y İşletmesi'nin çıkarmış olduğu 2,000 adet hisse senedini birim fiyatı 12 TL'den banka aracılığı ile satın almıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Hisse senedi alımı söz konusu olduğu için 110 HİSSE SENETLERİ hesabı 2,000 x 12 = 24,000 TL tutarında borçlandırılır. Alım banka aracılığı ile yapıldığı için 102 BANKALAR hesabı 24,000 TL alacaklandırılır.
Örnek: İşletme geçici yatırım yapmak üzere 24,000 TL'lik hisse senedini banka aracılığı ile satın almıştır. Satın alma sırasında bankaya işletmenin mevduat hesabından 100 TL komisyon ödenmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Bir üsteki sorunun aynısı. Fakat bu sefer komisyon ödemesi söz konusu. Hisse senetleri alımında ödenen komisyonlar 653 KOMİSYON GİDERLERİ hesabının borcunda izlenir. Şimdilik komisyon giderleri hesabının hesap kodunu bilmenize gerek yok. Sadece bu gibi bir durumda bu hesabın kullanıldığını bilmeniz yeterlidir.
Örnek: İşletmenin elinde bulunan 24,000 TL'lik hisse senedinin tamamı çek karşılığı satılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Hisse senetleri satıldığı için, yani varlık azalımı olduğu için 110 HİSSE SENETLERİ hesabı alacaklandırılır. Satış işlemi karşılığında çek alındığı için, yani bir varlık artırımı söz konusu olduğu için 101 ALINAN ÇEKLER hesabı borçlandırılır.
Uygulama: İşletme 500 TL komisyon karşılığında 100,000 TL'lik hisse senedini nakit olarak satın almıştır. Komisyon tutarı çek ciro edilerek ödenmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Hisse senetleri nakit olarak satın alındığı için 100 KASA hesabı alacaklandırılır, 110 HİSSE SENETLERİ hesabı borçlandırılır. Komisyon tutarı ise 653 KOMİSYON GİDERLERİ hesabında takip edilir. Komisyon karşılığında çek ciro edildiği için 101 ALINAN ÇEKLER hesabı alacaklandırılır.
Örnek: İşletme 24,000 TL'ye satın aldığı hisse senetlerini 25,000 TL'ye banka aracılığı ile satmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
24,000 TL'ye alınan hisse senetleri 25,000 TL'ye satıldığı için 1,000 TL kâr elde edilmiştir. Bu kâr 645 MENKUL KIYMET SATIŞ KÂRLARI hesabının alacak tarafında gösterilir.
Örnek: İşletme 24,000 TL'ye satın aldığı hisse senetlerini 23,000 TL'ye banka aracılığı ile satmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
24,000 TL'ye alınan hisse senetleri 23,000 TL'ye satıldığı için 1,000 TL'lik bir zarar söz konusudur. Bu zarar 655 MENKUL KIYMET SATIŞ ZARARLARI hesabının borçlandırılması ile gösterilir.
Not: 645 ve 655 Gelir Tablosu hesaplarını henüz öğrenmediğiniz için bu hesapların sadece isimlerini ve nerede kullanıldıklarını biliniz. Hesap kodlarını ezberlemeyiniz.
İşletmenin özel kesimden veya kamu kesiminden aldığı tahvil, senet ve bono gibi menkul kıymetler bu hesaplarda izlenir.
Eğer özel ya da kamu kesiminden satın alınan hazine bonosu, finansman bonosu, yatırım senedi ya da devlet tahvili gibi menkul kıymetler söz konusu ise bu hesaplar aklınıza gelmeli.
Bonoların vadesi hiçbir zaman 1 yılı geçmez. Tahvillerin vadesi ise 1 yıldan daha uzun sürelidir.
Örneğin; hazine bonoları devletin ihraç ettiği kısa (en fazla 1 yıl) vadeli borçlanma araçlarıdır. Devlet tahvilleri ise yine devletin ihraç ettiği uzun (1 yıldan daha fazla) vadeli borçlanma araçlarıdır.
Örnek: İşletme, zinzin Limited Şirketi'nin çıkarmış olduğu 70,000 TL'lik tahvili banka aracılığı ile satın almıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Tahvili bir özel şirket çıkardığı için 111 ÖZEL KESİM TAHVİL, SENET ve BONOLARI hesabında aktifleştirilir. Tahvilin masrafları ise banka aracılığı ile ödendiği için 102 BANKALAR hesabı alacaklandırılır.
Örnek: İşletme üç ay vadeli 240,000 TL'lik hazine bonosunu banka aracılığı ile satın almıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Hazine bonolarını sadece devlet ihraç ettiği için satın alınan menkul kıymetler 112 KAMU KESİMİ TAHVİL, SENET ve BONOLARI hesabına kaydedilir. Satın alma işlemi banka aracılığı ile yapıldığı için 102 BANKALAR hesabı alacaklandırılır.
Örnek: İşletme başka bir firmanın çıkarmış olduğu 30,000 TL'lik finansman bonosunu peşin olarak satın almıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Finansman bonoları satın alındığında 111 ÖZEL KESİM TAHVİL, SENET ve BONOLARI hesabı borçlandırılır. Satın alma işlemi peşin olarak yapıldığı için 100 KASA hesabı alacaklandırılır.
Örnek: İşletme birim fiyatı 100,000 TL olan iki yıl vadeli 4 adet devlet tahvilini banka aracılığı ile satın almıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Devlet tahvillerini kamu kesimi ihraç ettiği için satın alma işleminde 112 KAMU KESİMİ TAHVİL, SENET ve BONOLARI hesabı borçlandırılır. Karşılığı bankadan ödendiği için 102 BANKALAR hesabı alacaklandırılır.
Hisse senedi, tahvil, senet ve bono olmayan, yani 110, 111 ve 112 hesaplarının konusu olmayan, bir yıl içinde elden çıkarılabilen diğer tüm menkul kıymetler bu hesapta izlenir.
Eğer A veya B tipi yatırım fonu, kâr - zarar ortaklığı belgesi, yatırım fonu katılma belgesi, altın ve diğer değerli madenler gibi menkul kıymetler söz konusu ise bu hesap kullanılır.
Örnek: İşletme 40,000 TL'lik A tipi yatırım fonu, 10,000 TL'lik gümüş ve 50,000 TL değerinde altın satın almıştır. Yatırım fonu tutarı bankadan, gümüş ve altının bedeli ise nakit olarak ödenmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Satın alınan tüm menkul kıymetler 108 DİĞER MENKUL KIYMETLER hesabını ilgilendirdiği için bu hesaba borçlandırılır. Yatırım fonunun tutarı bankadan ödendiği için 102 BANKALAR hesabında, altın ile gümüşün bedeli (10,000 TL gümüş + 50,000 TL altın = 60,000 TL) peşin ödendiği için de 100 KASA hesabında alacaklandırılır.
Temel Bilgiler dersinden de bildiğiniz üzere işletmeler değeri düşen varlıklar için ihtiyatlılık kavramı gereğince karşılık ayırmak zorundadır. Karşılık ayırmalar sadece dönem sonunda kullanılır.
119 MENKUL KIYMETLER DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-), Sermaye Piyasası Kurulu kararınca dönem sonunda değeri %10'un altına düşen menkul kıymetler için kullanılan bir hesaptır.
Adının sonunda bulunan (-) işaretinden de anlaşılacağı üzere pasif karakterli aktifi düzenleyici bir hesaptır. Yani ilk açılışı 103 VERİLEN ÇEKLER ve ÖDEME EMİRLERİ (-) hesabında olduğu gibi daima alacak tarafına olur.
Örnek (1/4): 2015 senesinde işletmenin elinde bulunan 100,000 TL'lik hisse senedinin dönem sonundaki değerinin 80,000 TL olduğu anlaşılmıştır. İşletme izleyen dönemin ilk günü (01/01/2016 tarihinde) söz konusu hisse senetlerinin tamamını 110,000 TL'ye banka aracılığı ile satmıştır. Dönem sonu ve hisse senedi satış kayıtlarını yapınız.
Dönem sonunda, yani 31/12/2015 tarihinde 100,000 - 80,000 = 20,000 TL'lik değer düşüklüğü 119 MENKUL KIYMETLER DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-) hesabının alacak tarafına kaydedilir. Karşılığında ise 654 KARŞILIK GİDERLERİ hesabı borçlandırılır.
Not: Eğer bir karşılık ayırma işlemi söz konusu ise ilk olarak daima 654 KARŞILIK GİDERLERİ hesabı borçlandırılır.
Söz konusu hisse senetleri 01/01/2016 tarihinde 110,000 TL'ye banka aracılığı ile satıldığı için 102 BANKALAR hesabı borçlandırılır. Hisse senetlerinin tümü satıldığı içinse daha önce karşılık ayrılan 119 MENKUL KIYMETLER DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ (-) hesabı borçlandırılarak kapatılır. Hisse senetleri alış bedeli ile kaydedildiği için satışında da alış bedeli ile 110 HİSSE SENETLERİ hesabı 100,000 TL olarak alacaklandırılır. Karşılık giderlerini kapatmak adına ise 644 KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR hesabı 20,000 TL alacaklandırılır. Artan 10,000 TL'lik kısım satış işlemi sırasında oluşan kârdır. Zaten 100,000 TL'ye satın alınan hisse senetleri 110,000 TL'ye satılmıştır. Buradan da anlaşılacağı üzere satıştan 10,000 TL'lik bir kâr elde edilmiştir. Bu ise 645 MENKUL KIYMET SATIŞ KÂRLARI hesabında alacaklandırılarak gösterilir.
Örnek (2/4): 2015 senesinde işletmenin elinde bulunan 100,000 TL'lik hisse senedinin dönem sonundaki değerinin 80,000 TL olduğu anlaşılmıştır. İşletme izleyen dönemin ilk günü (01/01/2016 tarihinde) söz konusu hisse senetlerinin tamamını 100,000 TL'ye banka aracılığı ile satmıştır. Dönem sonu ve hisse senedi satış kayıtlarını yapınız.
Yanıtı buraya kadar bir üsteki sorunun aynısı. Fakat sadece satış bedeli 100,000 TL.
Bu sefer alış bedeli satış bedeli arasında fark olmadığı için herhangi bir kâr - zarar durumu söz konusu değildir. Bu yüzden 01/01/2016 tarihinde 119 MENKUL KIYMETLER DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-) borçlandırılarak kapatılır. Karşılık giderleri içinse 644 KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR hesabı alacaklandırılır.
Örnek (3/4): 2015 senesinde işletmenin elinde bulunan 100,000 TL'lik hisse senedinin dönem sonundaki değerinin 80,000 TL olduğu anlaşılmıştır. İşletme izleyen dönemin ilk günü (01/01/2016 tarihinde) söz konusu hisse senetlerinin tamamını 90,000 TL'ye banka aracılığı ile satmıştır. Dönem sonu ve hisse senedi satış kayıtlarını yapınız.
Aynı şekilde 654 KARŞILIK GİDERLERİ hesabı değer düşüklüğü kadar borçlandırılır ve 119 MENKUL KIYMETLER DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-) hesabı alacaklandırılır.
Bu sefer satış 90,000 TL karşılığı yapıldığı için aradaki 10,000 TL'lik zarar 644 KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR hesabının alacaklandırılması ile gösterilir.
Zararın kesin sonucunu
- (654 KARŞILIK GİD. 20,000 TL) + (644 KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR 10,000 TL) = - 10,000 TL'den görebilirsiniz.
Örnek (4/4): 2015 senesinde işletmenin elinde bulunan 100,000 TL'lik hisse senedinin dönem sonundaki değerinin 80,000 TL olduğu anlaşılmıştır. İşletme izleyen dönemin ilk günü (01/01/2016 tarihinde) söz konusu hisse senetlerinin tamamını 70,000 TL'ye banka aracılığı ile satmıştır. Dönem sonu ve hisse senedi satış kayıtlarını yapınız.
100,000 TL'lik hisse senetlerinin dönem sonu değeri 80,000 TL ise 20,000 TL'lik bir karşılık ayırma işlemi söz konusudur. Önceki üç örnekte olduğu gibi dönem sonunda 20,000 TL karşılık ayrılır.
Satış 70,000 TL karşılığı yapıldığı için aradaki 10,000 TL'lik zarar 655 MENKUL KIYMET SATIŞ ZARARLARI hesabının borçlandırılması ile gösterilir.
Zararın kesin sonucunu
- (654 KARŞILIK GİD. 20,000 TL) - (655 MENKUL KIYMET SATIŞ ZARARLARI 10,000 TL) = - 30,000 TL'den de görebilirsiniz. Yani 100,000 TL'ye alınan hisse senedi 70,000 TL'ye satıldığı için 30,000 TL'lik bir zarar söz konusudur.
Bu dört örneği tam olarak anlayamadıysanız üzülmeyin. Çünkü tüm hesap kodlarını öğrendikten sonra bu işlemlerin ne anlama geldiğini tam olarak anlayacaksınız.
Bir hesap adının sonunda GİDERLERİ, ZARARLARI gibi kelimeler varsa ve bu hesaplar kâr - zarar ile ilgili ise borçlandırılarak kullanılır. Örneğin; işletme bir yönetim gideri ödediği zaman 770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ hesabı borçlandırılır. Aynı şekilde menkul kıymet satış zararı söz konusu ise 655 MENKUL KIYMET SATIŞ ZARARLARI hesabı borçlandırılır.
Bir hesap adının sonunda GELİRLERİ, KÂRLARI gibi kelimeler varsa ve bu hesaplar kâr - zarar ile ilgili ise alacaklandırılarak kullanılır. Örneğin; işletme bir faiz geliri elde ettiği zaman 642 FAİZ GELİRLERİ hesabı alacaklandırılır. Aynı şekilde menkul kıymet satış kârı söz konusu ise 645 MENKUL KIYMET SATIŞ KÂRLARI hesabı alacaklandırılır.
Soru (1/2): İşletme geçici yatırım yapmak üzere birim fiyatı 8 TL'den 1,000 adet hisse senedini banka aracılığı ile satın almıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
8 TL x 1,000 adet = 8,000 TL'lik hisse senedi alınmıştır. Hisse senedi alımlarında 110 HİSSE SENETLERİ hesabı borçlandırılır. Alım banka aracılığı ile olduğu için 102 BANKALAR hesabı alım tutarı kadar alacaklandırılır.
Soru (2/2): Satın alınan hisse senetleri birkaç gün sonra 9,000 TL'ye banka aracılığı ile satılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
8,000 TL'ye satın alınan hisse senetleri 9,000 TL'ye satıldığı için aradaki 1,000 TL'lik kâr 645 MENKUL KIYMET SATIŞ KÂRLARI hesabında alacaklandırılarak gösterilir.
Uygulama: İşletme, başka bir işletmenin çıkarmış olduğu 100,000 TL'lik finansman bonosunu peşin olarak satın almıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Finansman bonosu satın alındığı için 111 ÖZEL KESİM TAHVİL, SENET ve BONOLARI hesabı borçlandırılır. Bedeli peşin ödendiği için 100 KASA hesabı alacaklandırılır.
Uygulama: İşletme 40,000 TL'lik B tipi yatırım fonunu 400 TL'lik komisyon gideri ile birlikte satın almıştır. Yatırım fonu bedeli ve komisyon gideri bankadan ödenmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Yatırım fonları 118 DİĞER MENKUL KIYMETLER hesabında aktifleştirilir. Komisyon giderleri ise daima 653 KOMİSYON GİDERLERİ hesabında borçlandırılır. Satın alma işlemi banka aracılığı ile olduğu için bankadaki hesaptan 40,400 TL'lik ödeme yapılmıştır ve hesap alacaklandırılmıştır.
Uygulama: İşletmenin 2016 dönem sonu sayımlarında 270,000 TL'lik hisse senedine sahip olduğu anlaşılmıştır. Yapılan kontrollerde söz konusu hisse senetlerinin dönem sonu değerinin 200,000 TL olduğu anlaşılmıştır. Hisse senetleri izleyen dönemde 245,000 TL'ye banka aracılığı ile satılmıştır. Dönem sonundaki ve izleyen dönemdeki muhasebe kayıtlarını yapınız.
270,000 TL'lik hisse senetlerinin dönem sonundaki değeri 200,000 TL olduğu için ihtiyatlılık kavramı gereğince 270,000 - 200,000 = 70,000 TL karşılık ayrılmalıdır. Karşılık ayırma işlemlerinde ilk olarak 654 KARŞILIK GİDERLERİ hesabı borçlandırılır. Daha sonra söz konusu varlığın bağlı bulunduğu gruptaki ilgili karşılık hesabı alacaklandırılır.
Hisse senetleri izleyen dönemde 245,000 TL'ye banka aracılığı ile satıldığı için 102 BANKALAR hesabı 245,000 TL borçlandırılır. Hisse senetlerinin alış bedeli ise 270,000 TL'dir. 110 HİSSE SENETLERİ hesabı 270,000 TL alacaklandırılarak hisse senetlerinin satışı gerçekleştirilir. 119 MENKUL KIYMETLER DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-) hesabı borçlandırılarak karşılık ayırma işlemi sonlandırılır. Aradaki fark 644 KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR hesabının alacak tarafında gösterilir.
Sonuç olarak diyebiliriz ki, işletme 270,000 TL'ye satın aldığı hisse senetlerini 245,000 TL'ye satmıştır. Yani 270,000 - 245,000 = 25,000 TL zarar etmiştir. Zararın kesin sonucunu
- (654 KARŞILIK GİD. 70,000) + (644 KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR 45,000) = - 25,000 TL'den de görebilirsiniz.
Uygulama: İşletme bir önceki dönemde 30,000 TL karşılık ayırdığı 100,000 TL'lik A tipi yatırım fonunun yarısını cari dönemde (içinde bulunulan dönemde) 55,000 TL'ye banka aracılığı ile satmıştır. Cari dönemdeki muhasebe kaydını yapınız.
Satın alınan yatırım fonlarının yarısı 50,000 TL eder ve 118 DİĞER MENKUL KIYMETLER hesabı alacaklandırılarak satışı yapılır. Bir önceki dönemde 30,000 TL karşılık ayrılmasına rağmen yatırım fonlarının yarısı satılmıştır. Bu yüzden yatırım fonları için ayrılan 30,000 TL karşılığın yarısı olan 15,000 TL'lik tutar 119 MENKUL KIYMETLER DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-) hesabı borçlandırılarak kapatılır. 50,000 TL'ye satın alınan fonlar 55,000 TL'ye satıldığı için 5,000 TL'lik bir kâr söz konusudur. 644 KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR hesabı 15,000 TL alacaklandırılır ve kâr tutarı 645 MENKUL KIYMET SATIŞ KÂRLARI hesabında gösterilir.
Uygulama: İşletme satıcılara olan 90,000 TL'lik veresiye borcunun yarısını çek keşide ederek, diğer yarısını ise çek ciro ederek ödemiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Bir önceki dersten de hatırlayacağınız üzere satıcılara olan veresiye borçlar ödendiğinde 320 SATICILAR hesabı borçlandırılır. Ödeme işleminin yarısı çek keşide edilerek yapıldığı için 103 VERİLEN ÇEKLER ve ÖDEME EMİRLERİ (-) hesabı alacaklandırılır. Diğer yarısı için de çek ciro edilmiştir. Bu yüzden 101 ALINAN ÇEKLER hesabı alacaklandırılır.
Unutmayınız ki işletme çek keşide ettiğinde (çeki kendi yazdığında) 103 VERİLEN ÇEKLER ve ÖDEME EMİRLERİ (-) hesabı alacaklandırılır. Çek ciro ettiğinde (başka bir kişiden aldığı çeki yine başka bir kişiye verdiğinde) 101 ALINAN ÇEKLER hesabı alacaklandırılır.
Pekiştirme: Aşağıdakilerden hangisi 10 HAZIR DEĞERLER hesap grubuna ait değildir?
HİSSE SENETLERİ, 11 MENKUL KIYMETLER grubuna ait bir hesaptır.
Pekiştirme: 10 HAZIR DEĞERLER ve 11 MENKUL KIYMETLER hesap gruplarına ait hesapları, hesap kodları ile birlikte sırasıyla yazınız.
10 HAZIR DEĞERLER
11 MENKUL KIYMETLER