Uzun vadeli olarak elde tutulan menkul kıymetler bu grupta izlenir.
hesaplarını içinde barındırır.
Malî, "finansal" kelimesi ile eş anlamlıdır.
Bir yıldan uzun bir süre elde tutulmak ve %0 ~ %9 arasında ortak olmak amacıyla satın alınan hisse senetleri bu hesapta izlenir.
Aktif bir hesap olduğu için artışlar borç, azalışlar alacak tarafına kaydedilir.
Eğer bir işletme, geçici yatırım yapmak amacıyla hisse senedi satın alıyorsa, alınan hisse senetleri 110 HİSSE SENETLERİ hesabının borcunda izlenir. Fakat hisse senetlerini ihraç eden işletmenin %0 ~ %9 arasındaki hissesi, ortak olunmak amacıyla satın alınıyorsa, alınan hisseler 240 BAĞLI MENKUL KIYMETLER hesabının borcunda izlenir.
Örnek: Ada İşletmesi'nin sermayesi 10,000,000 TL'den oluşmaktadır. İşletme, Ada İşletmesi'nin ihraç ettiği 700,000 TL değerindeki hisse senedini ortak olmak amacıyla banka yoluyla satın almıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Ada İşletmesi'nin sermayesinin 700,000/10,000,000 = %7'si oranında hisse senedi, ortak olunmak amacıyla satın alındığı için 240 BAĞLI MENKUL KIYMETLER hesabı kullanılır.
Örnek: Ada İşletmesi'nin sermayesi 10,000,000 TL'den oluşmaktadır. İşletme, Ada İşletmesi'nin ihraç ettiği 700,000 TL değerindeki hisse senedini geçici yatırım yapmak amacıyla banka yoluyla satın almıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Hisse senetleri geçici yatırım yapılmak amacıyla satın alındığı için 110 HİSSE SENETLERİ hesabının borcunda izlenir.
Örnek (1/2): Okyanus İşletmesi'nin sermayesi 4,000,000 TL'dir. İşletme geçici yatırım yapmak amacıyla Okyanus İşletmesi'nin 120,000 TL'lik hisse senedini banka aracılığı ile satın almıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Okyanus İşletmesi'nin hisseleri geçici yatırım yapılmak amacıyla satın alındığı için 110 HİSSE SENETLERİ hesabında izlenir.
Örnek (2/2): Bir süre sonra ortak olunmak amacıyla Okyanus İşletmesi'ne ait 250,000 TL değerinde hisse, banka aracılığı ile satın alınmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Ortak olunmak amacıyla hisse senedi satın alındığı için daha önce geçici yatırım yapmak amacıyla alınan hisse senetleri alacaklandırılarak 240 BAĞLI MENKUL KIYMETLER hesabına aktarılır. Yeni alınan hisse senetleri ise 102 BANKALAR hesabı alacaklandırılarak 240 BAĞLI MENKUL KIYMETLER hesabının borcunda gösterilir.
Sonuç olarak işletme, Okyanus İşletmesi'nin 370,000/4,000,000 = %9.25 ortağı konumundadır. Bu sebeble 240 BAĞLI MENKUL KIYMETLER hesabı kullanılır.
Uygulama: İşletme, daha önce geçici yatırım yapmak amacıyla Deniz İşletmesi'ne ait 100,000 TL değerinde hisse senedi satın almıştır ve Deniz İşletmesi'nin sermayesi 2,400,000 TL'dir. Bir süre sonra ortak olunmak amacıyla Deniz İşletmesi'ne ait 80,000 TL değerinde hisse senedi banka kanalıyla satın alınmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Daha önce geçici yatırım yapmak amacıyla alınan hisse senetleri, 110 HİSSE SENETLERİ hesabı alacaklandırılarak 240 BAĞLI MENKUL KIYMETLER hesabına aktarılır. Son alınan 80,000 TL değerindeki hisseler de 240 BAĞLI MENKUL KIYMETLER hesabının borcuna kaydedilir. İşletme, Deniz İşletmesi'nin 180,000/2,400,000 = %7.50 ortağı konumundadır.
Bu tür sorularda ortaklık durumunu bulabilmek için 180,000 / 2,400,000 gibi uğraştırıcı işlemler yapmamalısınız. Bunun yerine pratik bir şekilde 2,400,000 TL'nin %10'unu bulup büyüklük küçüklük sorgulaması yapmalısınız.
Örneğin; 2,400,000 TL'nin %10'unun 240,000 TL olduğu rahatlıkla görülebilir.
180,000 < 240,000 olduğu için 240 BAĞLI MENKUL KIYMETLER hesabı kullanılmalıdır. Özetle, ortaklık durumu %10'un altındadır.
Sonuç olarak ortaklık durumunun %7.50 olduğu bulunmadan da 240 BAĞLI MENKUL KIYMETLER hesabının kullanılması gerektiği görülebilir.
Bilanço gününde değeri %10'un altına düşen bağlı menkul kıymetler için ayrılan karşılıklarda kullanılır.
Aktifi düzenleyici bir hesaptır. Bu sebeple açılış kaydı daima alacak taraflı olur.
Örnek: Yıldız İşletmesi'ne ait bağlı menkul kıymetler hesabında bulunan 460,000 TL değerindeki hisse senedinin bilanço günündeki değerinin 400,000 TL olduğu anlaşılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Hisse senetleri 460,000 - 400,000 = 60,000 TL tutarında değer kaybettiği için her karşılık ayırma işleminde olduğu gibi ilk olarak 654 KARŞILIK GİDERLERİ hesabı borçlandırılır. Daha sonra ilgili karşılık hesabı alacaklandırılır.
Değer kaybı oranı %10'un altındaysa karşılık ayrılmaz; fakat sınavlarda yine de bu oran göz ardı edilmektedir. Bu sebeple bu konuda temkinli olunmalıdır.
Örneğin; 10,000 TL'ye satın alınan hisse senetlerinin bilanço günündeki değeri 9,400 TL olsa dahi yine de karşılık ayrılması gerektiği üzerine sorular gelmektedir. SPK'ya (Sermaye Piyasası Kurulu'na) göre bu hisse senetleri bilanço günü
10,000 - (10,000 x %10) = 9,000 TL veya daha altı bir değerde olduğu takdirde karşılık ayrılması gerekirken sınavlarda sorulan sorularda değeri 9,000 TL'nin üzerinde olan menkul kıymetler için de karşılık ayrılmaktadır.
Uzun vadeli olarak %10 ~ %49 oranları arasında ortak olunmak amacıyla alınan hisse senetleri bu hesapta izlenir. 240 BAĞLI MENKUL KIYMETLER hesabı gibi çalışır.
Örnek: Ada İşletmesi'nin sermayesi 6,000,000 TL'den oluşmaktadır. İşletme ortak olmak amacıyla Ada İşletmesi'ne ait 2,400,000 TL değerinde hisse senedini banka aracılığı ile satın almıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Ada İşletmesi'ne 2,400,000/6,000,000 = %40 oranında ortak olunduğu için 242 İŞTİRAKLER hesabı borçlandırılır.
Pratik çözüm yolu: 6,000,000 TL'nin %10'u 600,000 TL'dir. %50'si 3,000,000 TL'dir. 2,400,000 TL %10 ve %50'nin arasında olduğu için 242 İŞTİRAKLER hesabı kullanılmalıdır.
600,000 TL (%10) < 2,400,000 TL < 3,000,000 TL (%50)
Örnek (1/2): Okyanus İşletmesi'nin sermayesi 2,800,000 TL'den oluşmaktadır. İşletme ortak olmak amacıyla Okyanus İşletmesi'ne ait 270,000 TL değerinde hisse senedini banka yoluyla satın almıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
2,800,000 TL'nin %10'u 280,000 TL eder. İşletme ortak olmak amacıyla 270,000 TL değerinde hisse senedi satın aldığı için %10'un (280,000 TL'nin) altında bir ortaklık durumu söz konusudur. Bu sebeple 240 BAĞLI MENKUL KIYMETLER hesabı borçlandırılır.
Örnek (2/2): Bir süre sonra banka yoluyla Okyanus İşletmesi'ne ait 100,000 TL değerinde hisse senedi daha satın alınmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Ortaklık durumu 370,000/2,800,000 = %13.21 oranına yükseldiği için daha önce alınan hisse senetleri, yeni alınan hisse senetleri ile birlikte 242 İŞTİRAKLER hesabına aktarılır.
Uygulama: İşletmenin elinde Lilyum A.Ş.'ye ait daha önce geçici yatırım yapmak amacıyla aldığı 200,000 TL değerinde hisse senedi bulunmaktadır. Bir süre sonra Lilyum A.Ş.'ye ortak olunmak amacıyla 300,000 TL değerinde hisse senedi banka kanalıyla satın alınmıştır. Lilyum A.Ş.'nin sermayesi 2,000,000 TL'dir. Muhasebe kaydını yapınız.
Daha önce 110 HİSSE SENETLERİ hesabına kaydedilen ve geçici yatırım yapılmak amacıyla alınan hisse senetleri, yeni alınan hisse senetleri ile birlikte 242 İŞTİRAKLER hesabına aktarılır. İşletme, Lilyum A.Ş.'nin 500,000/2,000,000 = %25 ortağı konumundadır.
Henüz satın alınmayan ve iştirake/iştiraklere ait hisseler için kullanılır.
Aktifi düzenleyici bir hesaptır. Bu sebeple açılış kaydı daima alacak taraflı olur.
Taahhüt, hukukî bağlamda "söz verme" demektir. İşletme, iştirakî olacağı şirketin hisselerini satın alacağını taahhüt ettiği zaman bu hesap kullanılır.
Örnek (1/2): İşletme, sermayesi 1,200,000 TL olan Kaya A.Ş.'ye ait 400,000 TL değerindeki hisseyi ortak olmak amacıyla satın alacağını taahhüt etmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
400,000/1,200,000 = %33.33 oranında ortaklık durumu söz konusu olacağı için taahhüt kaydı 243 İŞTİRAKLERE SERMAYE TAAHHÜTLERİ (-) hesabının alacağında yapılır.
Örnek (2/2): Bir hafta sonra taahhüt edilen hisseler banka yoluyla satın alınmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Taahhüt gerçekleştiği için 243 İŞTİRAKLERE SERMAYE TAAHHÜTLERİ (-) hesabı borçlandırılarak bu işlem için kapatılır. Satın alım banka aracılığı ile gerçekleştiği için de 102 BANKALAR hesabı alacaklandırılır.
Bilanço gününde %10'un üzerinde değer kaybeden iştiraklere ait hisseler için kullanılır. 241 BAĞLI MENKUL KIYMETLER DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-) hesabı gibi çalışır.
Aktifi düzenleyici bir hesaptır. Bu sebeple açılış kaydı daima alacak taraflı olur.
Örnek: İşletmenin iştirakler hesabında kayıtlı bulunan 600,000 TL değerindeki hisse senedinin bilanço günündeki değerinin 500,000 TL olduğu anlaşılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Bilanço gününde değer kaybı tutarı kadar karşılık ayrılır.
%50 ~ %100 arasında ortak olunmak amacıyla alınan hisse senetleri bu hesapta izlenir. 240 BAĞLI MENKUL KIYMETLER ve 242 İŞTİRAKLER hesapları gibi çalışır.
Örnek: Ada A.Ş.'nin sermayesi 9,000,000 TL'den oluşmaktadır. İşletmenin elinde daha önce ortak olunmak amacıyla satın aldığı Ada A.Ş.'ye ait 4,000,000 TL değerinde hisse senedi vardır. Bir süre sonra Ada A.Ş.'ye ait 1,000,000 TL değerinde hisse, banka aracılığı ile satın alınmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Daha önceki ortalık durumu 4,000,000/9,000,000 = %44.44 olduğu için 242 İŞTİRAKLER hesabı alacaklandırılarak yeni alınan hisse senetleri ile birlikte 245 BAĞLI ORTAKLIKLAR hesabına aktarılır. Yeni ortaklık durumu 5,000,000/9,000,000 = %55.56 olduğu için 245 BAĞLI ORTAKLIKLAR hesabı kullanılmıştır.
243 İŞTİRAKLERE SERMAYE TAAHHÜTLERİ (-) hesabı gibi çalışır. Tek farkı taahhütün %50 ~ %100 arasında ortaklık durumları için söz konusu olmasıdır.
Örnek (1/2): Kaya A.Ş.'nin sermayesi 10,000,000 TL'dir. İşletmenin elinde Kaya A.Ş.'nin ihraç ettiği ve ortak olunmak amacıyla satın alınan 4,000,000 TL değerinde hisse senedi vardır. Bir süre sonra Kaya A.Ş.'ye ait 1,700,000 TL değerinde hissenin satın alınacağı işletme tarafından taahhüt edilmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Ortaklık durumu %40'dan %57'ye çıkacağı için taahhüt kaydı ile birlikte 242 İŞTİRAKLER alacaklandırılarak 245 BAĞLI ORTAKLIKLAR hesabına aktarılır.
Örnek (2/2): Bir ay sonra taahhüt edilen hisse senetleri banka aracılığı ile satın alınmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Taahhüt gerçekleştiği için 246 BAĞLI ORTAKLIKLARA SERMAYE TAAHHÜTLERİ hesabı borçlandırılarak kapatılır.
244 İŞTİRAKLER SERMAYE PAYLARI DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-) hesabı gibi çalışır. Tek farkı, bilanço gününde %10'un üzerinde değer kaybeden bağlı ortaklıklara ait hisse senetleri için kullanılmasıdır.
Örnek: İşletme bilanço gününde bağlı ortaklıklar hesabındaki hisseleri için 1,200,000 TL karşılık ayırmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
654 KARŞILIK GİDERLERİ hesabı borçlandırılarak ilgili karşılık hesabı alacaklandırılır.
132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR hesabından hatırlanacağı üzere, iştirakî olunan işletmenin kâr payı taahhütleri şu şekilde kayıt edilirdi:
Öz kaynak yönteminde ise 132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR yerine doğrudan 242 İŞTİRAKLER hesabı kullanılır.
Görüldüğü üzere kâr payı, 132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR hesabı yerine doğrudan 242 İŞTİRAKLER hesabının borcunda gösterilmiştir. Şimdi öz kaynak yönteminin nasıl çalıştığını örnekler üzerinden inceleyelim:
Örnek: İşletmenin %20 iştirakî olduğu Okyanus İşletmesi, 2015 yılında 400,000 TL kâr elde etmiş ve bu kârın %60'ını dağıtmıştır. 2016 yılında 200,000 TL zarar elde etmiştir. 2017 yılında 800,000 TL kâr elde etmiş ve bu kârın %40'ını dağıtmıştır. Kâr dağıtımları banka yoluyla yapılmıştır ve işletme mâli duran varlıklarını öz kaynak yöntemi ile değerlemektedir. 2015, 2016 ve 2017 yılları için muhasebe kayıtlarını yapınız.
Ada İşletmesi'ne %20 oranında ortak olunduğu için 2015 yılında dağıtılacak kâr payının 400,000 x %20 = 80,000 TL'si gelir olarak kaydedilir.
Kâr payının %60'ı dağıtıldığı için 80,000 x %60 = 48,000 TL banka aracılığı ile tahsil edilir.
İkinci yıl iştiraki olunan şirket 200,000 TL zarar elde ettiği için 200,000 x %20 = 40,000 TL tutarındaki zarar kayıt altına alınır.
Üçüncü sene 800,000 TL kâr elde edilmiştir. İşletme, %20 oranında ortak olduğu için bu kârın 800,000 x %20 = 160,000 TL'sini temettü geliri olarak kaydeder.
İlk olarak bir önceki yılın zarı son senenin kârından düşülür. 160,000 - 40,000 = 120,000 TL. Daha sonra kârın dağıtılan kısmı banka hesabına aktarılır. 120,000 x %40 = 48,000 TL
Uygulama: Malî duran varlıklarını öz kaynak yöntemi ile değerleyen işletmenin %60 ortağı konumundaki Deniz A.Ş.
Dağıtılan kâr payları banka aracılığı ile tahsil edilmiştir. İşletme adına dört senenin muhasebe kaydını yapınız.
I. sene
600,000 x %60 = 360,000 TL kâr payı kayıt altına alınır.
Kâr payının %50'si tahsil edildiği için işletmenin eline 360,000 x %50 = 180,000 TL geçer.
II. sene
200,000 x %60 = 120,000 TL kâr payı, işletme adınadır.
Kâr payının %40'ı dağıtıldığı için 120,000 x %40 = 48,000 TL işletmenin eline geçer.
III. sene
Üçüncü sene zararın %60'ı işletmeye yansır. 300,000 x %60 = 180,000 TL
IV. sene
Son sene 700,000 TL kâr payının %60'ı olan 420,000 TL işletme adınadır.
Üçüncü senenin zararı düşüldükten sonra 420,000 - 180,000 = 240,000 TL'e kâr payının dağıtılan %60'lık kısmı işletmenin eline geçer. 240,000 x %60 = 144,000 TL
Bilgi yok.
Bilgi yok.
Uygulama: Kaya A.Ş.'ye ait geçici yatırım yapmak amacıyla elde bulundurulan 100,000 TL hisse tamamı çek karşılığı olmak üzere 90,000 TL'ye satılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Menkul kıymet satışı sonucunda bir zarar söz konusu olduğu için satış zararı 655 MENKUL KIYMET SATIŞ ZARARLARI hesabında izlenmelidir.
Uygulama (1/2): Ada A.Ş.'nin sermayesi 5,000,000 TL'den oluşmaktadır. İşletmenin elinde geçici yatırım yapmak amacıyla satın alınmış Ada A.Ş.'ye ait 500,000 TL'lik hisse senedi vardır. İşletme, ortak olmak amacıyla Ada A.Ş.'ye ait 100,000 TL'lik hisse senedinin alınacağını taahhüt etmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Geçici yatırım yapılmak üzere alınan hisse senetleri 110 HİSSE SENETLERİ alacaklandırılarak 242 İŞTİRAKLER hesabına aktarılır. İşletme Ada A.Ş. ile ortak olacağını taahhüt ettiği için 243 İŞTİRAKLERE SERMAYE TAAHHÜTLERİ (-) hesabı alacaklandırılır ve 242 İŞTİRAKLER hesabı borçlandırılır.
Uygulama (2/2): Bir süre sonra taahhüt, nakit olarak gerçekleştirilmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Taahhüt gerçekleştirildiği için 243 İŞTİRAKLERE SERMAYE TAAHHÜTLERİ (-) hesabı borçlandırılarak kapatılır. Taahhüt ödemesi nakit olarak yapıldığı için de 100 KASA hesabı alacaklandırılır.
Uygulama (1/2): İşletmenin elinde %40 ortağı olduğu Yıldız A.Ş.'ye ait 400,000 TL değerinde hisse vardır. 2015 dönemi içinde Yıldız A.Ş.'nin tasfiyesine karar verilmiş olup, 20/11/2015 tarihinde Yıldız A.Ş.'ye ait hisselerinin tamamına karşılık ayırmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
İşletme, Yıldız A.Ş.'nin %40 olduğu için 244 İŞTİRAKLER SERMAYE PAYLARI DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-) hesabı ile karşılık ayrılır.
Uygulama (2/2): 04/04/2016 tarihinde tasfiye sonucu işletmenin eline 340,000 TL tutarında nakit geçmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Nakit olarak ele geçen 340,000 TL 100 KASA hesabına aktarılır. 242 İŞTİRAKLER hesabı alacaklandırılarak ve 244 İŞTİRAKLER SERMAYE PAYLARI DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-) hesabı borçlandırılarak kapatılır. Aradaki fark 644 KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR hesabının alacağında gösterilir.
Uygulama: İşletmenin elinde Lilyum A.Ş.'ye ait daha önce ortak olunmak amacıyla satın alınmış 600,000 TL değerinde hisse senedi vardır. İşletme bir süre sonra Lilyum A.Ş.'ye ait 2,000,000 TL değerinde daha hisse satın almıştır. Lilyum A.Ş.'nin sermayesi 5,000,000 TL'dir ve satın alımlar banka aracılığı ile yapılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Daha önceki ortalık durumu 600,000/5,000,000 = %12 olduğu için yeni alınan hisseler ortaklığı 2,600,000/5,000,000 = %52'ye çıkarmaktadır. Bu sebeple 242 İŞTİRAKLER hesabı yeni alınan hisselerle birlikte alacaklandırılır ve 245 BAĞLI ORTAKLIKLAR hesabına aktarılır.
Pekiştirme: 24 MALÎ DURAN VARLIKLAR hesap grubundaki hesapları, hesap kodları ile beraber sırasıyla yazınız.
24 MALÎ DURAN VARLIKLAR