10 ~ 18 nolu hesap gruplarının konusu olmayan işlemler için kullanılır.
hesaplarını içinde barındırır.
İlgili dönemde indirilemeyen ve izleyen döneme devreden katma değer vergisinin izlendiği hesaptır.
Örnek: İşletmenin 2016 Mart ayında 191 İNDİRİLECEK KDV hesabının kalanı 10,000 TL'dir. 391 HESAPLANAN KDV hesabının kalanı ise 7,000 TL'dir. Mart ayına ait KDV kaydını yapınız.
Ay sonlarında KDV ile ilgili kayıtlarda daima ters kayıt yapılır. Örneğin; işletme mal sattığında 391 HESAPLANAN KDV alacaklandırılır. Fakat ay sonlarındaki KDV hesaplamalarında borçlandırılır. Aynı şekilde işletme mal satın aldığında 191 İNDİRİLECEK KDV hesabı borçlandırılır. Fakat ay sonlarındaki KDV hesaplamalarında alacaklandırılır. İNDİRİLECEK KDV > HESAPLANAN KDV ise fark 190 DEVREDEN KDV hesabına aktarılır.
Vergi Usul Kanunu'na göre katma değer vergisi (KDV) beyannamesi vergilendirme dönemini takip eden ayın 24. günü akşamına kadar ilgili vergi dairesine verilir. Katma değer vergisi, beyannamenin verildiği ayın 26. günü akşamına kadar ödenir. Belirlenen günler haftasonuna denk gelirse haftasonunu takip eden ilk gün baz alınır.
KDV hesaplamaları ile ilgili üç farklı durum söz konusudur:
Unutulmamalıdır ki İNDİRİLECEK KDV'yi işletme, HESAPLANAN KDV'yi ise müşteri öder. Bu yüzden işletmenin ödediği KDV, müşterilerin ödediği KDV'den fazla ise DEVREDEN KDV borçlandırılır ve işletme vergi dairesine ödeme yapmaz. Çünkü işletmenin ödediği KDV, müşterilerine yüklediği KDV'den fazladır.
HESAPLANAN KDV, İNDİRİLECEK KDV'den fazla ise aradaki fark işletmenin müşterilerine yüklediği net KDV tutarını göstermektedir. Yani işletmenin oluşturduğu net KDV tutarını. İşletmenin müşterilerine yüklediği KDV, işletmenin ödediği KDV'den fazladır. Bu sebeple aradaki fark ÖDENECEK VERGİLER ve FONLAR'da gösterilir.
Kimi durumlarda HESAPLANAN KDV, İNDİRİLECEK KDV ve DEVREDEN KDV toplamından fazla olabilir. Bu durumda da oluşan fark ÖDENECEK VERGİLER ve FONLAR'da gösterilir.
Eğer buraya kadar herhangi bir şey anlamadıysanız aşağıdaki örnekler ile KDV matrahı hesaplamalarının aslında ne kadar kolay olduğunu anlayabilirsiniz. KDV tahakkuk kayıtlarında yaptığımız işlemler özetle "ters kayıt" işlemleridir.
Örnek: İşletmenin 2016 yılı Ocak ayında 191 İNDİRİLECEK KDV hesabının kalanı 40,000 TL, 391 HESAPLANAN KDV'nin kalanı 30,000 TL'dir. Ocak ayına ait KDV kaydını yapınız.
İlk olarak 191 ve 391 nolu hesaplar için ters kayıt yapılır. 191 İNDİRİLECEK KDV alacaklandırılır ve 391 HESAPLANAN KDV borçlandırılır. İNDİRİLECEK KDV > HESAPLANAN KDV olduğu için aradaki fark 190 DEVREDEN KDV hesabının borcunda gösterilir.
190 DEVREDEN KDV hesabı aktif bir hesap olduğu için açılış kaydı daima hesabın borç tarafında yapılır.
Örnek: İşletmenin 2016 yılı Ocak ayında 191 İNDİRİLECEK KDV hesabının kalanı 40,000 TL, 391 HESAPLANAN KDV'nin kalanı ise 50,000 TL'dir. Ocak ayına ait KDV kaydını yapınız.
İlk olarak İNDİRİLECEK KDV ve HESAPLANAN KDV hesapları için ters kayıt yapılır. HESAPLANAN KDV > İNDİRİLECEK KDV olduğu için işletmenin müşterilene yüklediği vergi, ödediği vergiden fazladır. Bu sebeple aradaki fark 360 ÖDENECEK VERGİ ve FONLAR hesabının alacağında gösterilir.
360 ÖDENECEK VERGİ ve FONLAR hesabı pasif bir hesap olduğu için açılış kaydı daima hesabın alacak tarafına yapılır.
Örnek: İşletmenin 2016 Temmuz ayına ait İNDİRİLECEK KDV hesabının kalanı 40,000 TL, DEVREDEN KDV hesabının kalanı 10,000 TL ve HESAPLANAN KDV hesabının kalanı 50,000 TL'dir. Temmuz ayı ile ilgili KDV kaydını yapınız.
Örnekte verilen tüm hesaplar için ters kayıt yapılır. HESAPLANAN KDV = İNDİRİLECEK KDV + DEVREDEN KDV olduğu için Temmuz ayı sonunda vergi matrahı ile ilgili herhangi bir tahakkuk kaydı yapılmaz.
Örnek: İşletmenin 2016 Ağustos ayına ait İNDİRİLECEK KDV hesabının kalanı 40,000 TL, DEVREDEN KDV hesabının kalanı 10,000 TL ve HESAPLANAN KDV hesabının kalanı 70,000 TL'dir. Ağustos ayına ait KDV kaydını yapınız.
İNDİRİLECEK KDV, DEVREDEN KDV ve HESAPLANAN KDV hesaplarına ters kayıt yapılır. HESAPLANAN KDV > İNDİRİLECEK KDV + DEVREDEN KDV olduğu için aradaki fark 360 ÖDENECEK VERGİ ve FONLAR hesabının alacağında gösterilir.
Uygulama: İşletme Nisan ayında KDV dahil 82,600 TL'lik mal satmış ve KDV dahil 59,000 TL tutarında mal satın almıştır. Mart ayından devreden KDV tutarı 1,000 TL olduğuna göre nisan ayına ait KDV ile ilgili muhasabe kaydını yapınız. (KDV %18, KDV hesaplarının borç ve alacak taraflarında sadece yukarıdaki işlemlerin kayıtları vardır. Başka herhangi bir tutar bulunmamaktadır.)
KDV dahil 82,600 TL tutarında mal satıldığına göre 82,600 - (82,600 / 1.18) = 12,600 TL tutarında HESAPLANAN KDV hesabı alacaklandırılmıştır. 391 HESAPLANAN KDV ters kayıt ile borçlandırılır.
KDV dahil 59,000 TL tutarında mal satın alındığına göre 59,000 - (59,000 / 1.18) = 9,000 TL tutarında İNDİRİLECEK KDV hesabı borçlandırılmıştır. 191 İNDİRİLECEK KDV hesabı ters kayıt ile alacaklandırılır.
HESAPLANAN KDV > İNDİRİLECEK KDV olduğu için DEVREDEN KDV hesabı da ters kayıt ile alacaklandırılır.
HESAPLANAN KDV > İNDİRİLECEK KDV + DEVREDEN KDV olduğu için de aradaki fark 360 ÖDENECEK VERGİ ve FONLAR hesabının alacağında kayıt altına alınır.
Uygulama: İşletmenin Eylül ayına ait HESAPLANAN KDV hesabının alacak kalanı 80,000 TL, İNDİRİLECEK KDV hesabının borç kalanı 100,000 TL ile DEVREDEN KDV hesabının borç kalanı 30,000 TL'dir. Eylül ayı ile ilgili KDV kaydını yapınız.
İlk olarak 191 İNDİRİLECEK KDV ve 391 HESAPLANAN KDV hesapları ters kayıt yapılır. İNDİRİLECEK KDV > HESAPLANAN KDV olduğu için aradaki fark DEVREDEN KDV'ye aktarılır. DEVREDEN KDV için ters kayıt yapılmaz. Aksine borç tarafında bir artış olur.
Eylül ayında KDV matrahı hesaplamaları sonucunda büyük defterdeki DEVREDEN KDV hesabının durumu şöyledir:
Hesabın borç kalanı 50,000 TL'dir.
Her türlü mal ve hizmet alımı sonucunda işletmenin ödediği KDV tutarlarının izlendiği hesaptır.
Mal satın alındığında borç tarafına kayıt yapılır. Ay sonu KDV matrahı hesaplamalarında veya düzeltme kayıtlarında alacaklandırılır.
Örnek: İşletme 20,000 TL tutarında ticarî mal satın almıştır. Satın alım sırasında satıcıya çek keşide edilmiştir. Muhasebe kaydını yapınız. (KDV %18)
İşletme mal satın aldığı için 153 TİCARÎ MALLAR hesabı borçlandırılır. Satın alınan malın 20,000 x 0.18 = 3,600 TL tutarındaki KDV'yi işletme ödediği için 191 İNDİRİLECEK KDV hesabı borçlandırılır. Satın alınan malın maliyeti ve KDV'si çek keşide edilerek ödendiği için de 103 VERİLEN ÇEKLER ve ÖDEME EMİRLERİ (-) hesabı alacaklandırılır.
Uygulama: İşletmenin Kasım ayında müşterilerine yüklediği KDV tutarı 10,000 TL, işletmeye yüklenen KDV tutarı ise 8,000 TL'dir. Ekim ayından devreden KDV tutarı 3,000 TL ise Kasım ayına ait KDV tahakkuk kaydını yapınız. (KDV hesaplarında bu işlemler dışında herhangi bir tutar bulunmamaktadır.)
İşletmenin müşterilerine yüklediği KDV, 391 HESAPLANAN KDV hesabının alacağında kayıt altına alınır. KDV tahakkuk kaydında ise bu hesap borçlandırılarak ters kayıt yapılır.
İşletmenin satın alma sırasında katlandığı KDV tutarları ise 191 İNDİRİLECEK KDV hesabının borcunda kayıt altına alınır. Tahakkuk kaydında ise bu hesap alacaklandırılır ve ters kayıt yapılır.
HESAPLANAN KDV = İNDİRLECEK KDV + DEVREDEN KDV olduğu için herhangi bir tahakkuk kaydı yapılmaz. Buna rağmen 190 DEVREDEN KDV hesabı 2,000 TL tutarında alacaklandırılır.
190 DEVREDEN KDV hesabı 1,000 TL borç kalanı verir.
Bilgi yok.
Mevzuat gereğince peşin ödenen veya bir yıl içinde indirim konusu yapılabilecek stopaja tabi gelir vergisi, kurumlar vergisi ve diğer vergiler ile fonların izlendiği hesaptır.
Aktif bir hesap olduğu için ilk açılış kaydı daima borç taraflıdır.
Anonim şirketi gibi sermaye şirketlerinde dönem sonlarında hesabın borcunda biriken tutarlar alacaklandırılarak 371 DÖNEM KÂRININ PEŞİN ÖDENEN VERGİ ve DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLERİ (-) hesabının borcuna aktarılır.
Stopaj, kaynağından kesinti demektir.
Vergiyi doğuran olay gerçekleştiği anda vergi de ödenmektedir. Bu olay literatürde stopaj olarak tabir edilir. Örneğin; işletme faiz geliri elde ettiği anda, faizin belirli bir yüzdesini vergi olarak öder.
Örnek: İşletmenin bankadaki vadeli mevduat hesabına 1,000 TL tutarında faiz tahakkuk etmiştir. %20 gelir vergisi kesintisi yapıldıktan sonra kalan tutar işletmenin vadesiz mevduat hesabına yatırılmıştır.
1,000 TL faiz geliri elde edildiği için 642 FAİZ GELİRLERİ hesabı alacaklandırılır. Faiz gelirinin 1,000 x 0.20 = 200 TL'si vergi kesintisi olduğu için de 193 PEŞİN ÖDENEN VERGİLER ve FONLAR hesabı borçlandırılır. Kalan tutar 102 BANKALAR (vadesiz) yardımcı hesabı borçlandırılarak işletmenin mevduat hesabına yatırılır.
Örnek: Okyanus A.Ş.'nin dönem sonunda 193 PEŞİN ÖDENEN VERGİLER ve FONLAR hesabının borç kalanı 23,440,000 TL'dir. Dönem sonunda yapılması gereken muhasebe kaydını yazınız.
Okyanus A.Ş. bir sermaye şirketi olduğu için dönem sonunda 193 PEŞİN ÖDENEN VERGİLER ve FONLAR hesabında biriken tutar alacaklandırılarak 371 DÖNEM KÂRININ PEŞİN ÖDENEN VERGİ ve DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLERİ (-) hesabının borcuna aktırılır.
Not: Şahıs şirketlerinde verginin sorumlusu ortaklar olduğu için 193 PEŞİN ÖDENEN VERGİLER ve FONLAR hesabında biriken tutarlar 371 nolu hesap yerine 131 ORTAKLARDAN ALACAKLAR hesabının borcuna aktarılır.
193 PEŞİN ÖDENEN VERGİLER ve FONLAR hesabının kullanılmasının asıl sebebi işletmelerin ödeyeceği vergi matrahlarında indirimler yapmaktır. Dönem içinde peşin olarak ödenen vergiler, işletmenin ödeyeceği kurumlar vergisinden düşülmektedir.
İşletme adına mal veya hizmet satın alacak personel için verilen avanslar için kullanılır.
Avans verildiği zaman borç, kalan tutarı tahsil edildiği zaman ise alacak tarafına kayıt yapılır.
Örnek (1/2): İşletme adına alınacak üretim makineleri için şehir dışına gönderilen personele banka aracılığı ile 400,000 TL avans verilmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Söz konusu sözleşme adına personele avans verildiği için 195 İŞ AVANSLARI borçlandırılır. Bankadan nakit çıkışı olduğu için de 102 BANKALAR hesabı alacaklandırılır.
Örnek (2/2): Bir hafta sonra personel şehir dışından dönmüş ve satıcı ile olan görüşmenin olumsuz geçtiğini bildirmiştir. Personele verilen avans banka aracılığı ile geri alınmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Personele verilen iş avansı geri alındığı için bankaya bir nakit girişi olmuştur. Bu sebeple 102 BANKALAR hesabı borçlandırılır. Verilen iş avansı geri alındığı için de 195 İŞ AVANSLARI hesabı alacaklandırılır.
İşletme adına iş seyahatine çıkan personel için verilen yolluklar bu hesapta izlenir.
Avans verildiği zaman iş avanslarında olduğu gibi hesap borçlandırılır. Artan tutar olursa alacaklandırılarak tahsil edilir.
Örnek (1/2): İşletme adına üretim makineleri satın alması için bir haftalığına şehir dışına gönderilen personele işletme adına yapacağı sözleşme için 600,000 TL avans banka aracılığı ile ve seyahat masrafları için 2,000 TL yolluk masrafı kasadan verilmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Sözleşme için verilen avans 195 İŞ AVANSLARI hesabının borcunda izlenir. İş avansı banka aracılığı ile verildiği için 102 BANKALAR hesabı alacaklandırılır. Seyahat masrafları için verilen yolluk ise 196 PERSONEL AVANSLARI hesabının borcunda izlenir. Yolluk, kasadan verildiği için 100 KASA hesabı alacaklandırılır.
Örnek (2/2): Bir hafta sonra personel şehir dışından dönmüş ve üretim makineleri için tedarikçi firmaya 570,000 TL nakit ödeyerek sözleşme imzaladığını bildirmiştir. Personelin bir haftalık seyahat masraflarının ise 1,400 TL olduğu öğrenilmiştir. Artan avans tutarlarının tamamı nakit olarak tahsil edilmiştir. Avansların tahsil kaydını yapınız.
Verilen 600,000 TL'lik iş avansının 570,000 TL'si iş makinelerine ödendiği için kalan 30,000 TL 195 İŞ AVANSLARI hesabının alacaklandırılması ile kasaya aktarılır. Aynı şekilde 2,000 TL tutarındaki harcırahın (yolluğun) 1,400 TL'si harcandığı için de kalan 600 TL 196 PERSONEL AVANSLARI hesabının alacaklandırılması ile kasaya aktarılır.
Peki iş makineleri için ödenen 570,000 TL ve personelin 1,400 TL yol masrafının kaydı istenilseydi ne yapılmalıydı? İşletme üretimde makine kullanmak için sözleşme imzalamış ve tedarikçi firmaya 570,000 TL ödemiştir. Fakat üretimde kullanılacak söz konusu makineler henüz işletmeye ulaşmamıştır. Bu sebeple ödenen 570,000 TL bir duran varlık avansı gibi düşünülebilir ve 259 VERİLEN AVANSLAR hesabında aktifleştirilmelidir (Dikkat! 159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI hesabında değil. 259 VERİLEN AVANSLAR hesabında). Personelin 1,400 TL'lik yolluk masrafı ise 770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ hesabının borcunda gider olarak gösterilir. Muhasebeyi öğrenirken ilk başlarda bu ayrıntılar çok karışık gelebilir ve hatta şu an bile karıştırıyor olabilirsiniz. Fakat emin olun tüm dersleri öğrendikten sonra bu tür işlemler üzerine fikir üretebilecek seviyeye geleceksiniz. Bu yüzden kendinizi sıkmadan yavaş ve sistemli bir şekilde öğrenmenizi öneriyorum.
135 PERSONELDEN ALACAKLAR ile 196 PERSONEL AVANSLARI birbirine karıştırılmamalıdır. 135 PERSONELDEN ALACAKLAR personelin kişisel sebeplerinden dolayı kullanılır. 196 PERSONEL AVANSLARI ise işletme adına hareket eden personel için verilen avanslarda kullanılır.
Örnek: İşletme çalışanı Arzu AYDIN, nakite sıkıştığı için her ay eşit taksitlerle maaşından mahsup edilmek üzere altı aylığına işletmeden 3,000 TL avans almıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Görüldüğü üzere Arzu Hanım işletme adına hareket etmemektedir. Kendi finansal sorunları için işletmeden avans almıştır. Bu sebeple 196 PERSONEL AVANSLARI hesabı borçlandırılmaz. 135 PERSONELDEN ALACAKLAR hesabı borçlandırılır.
Büyük defterdeki hesap kalanı ile sayım sonucunun birbirini tutmaması sonucu bulunamayan veya araştırılmak üzere kayda alınan noksanlıklar bu hesapta izlenir.
Eğer defterdeki ve sayımdaki rakamların birbirini tutmasından kaynaklanan noksanlık aynı gün bulunursa ilgili hesaplar yoluyla düzeltme kaydı yapılır. Aynı gün bulunamazsa bu hesap kullanılır.
Dönem sonunda noksanlığın nedeni hiçbir şekilde bulunamaz ve karşılık ayrılmaz ise hesap alacaklandırılarak ve noksanlığının ticarî olup olmamasına bakılarak 659 DİĞER OLAĞAN GİDER ve ZARARLAR ya da 689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER ve ZARARLAR hesabının borcuna aktarılır. Noksanlık ticarî ise 659, değilse 689 nolu hesap kullanılır.
Aktif bir hesap olduğu için açılış kaydı daima borç taraflı olmalıdır.
Tesellüm "verilen bir şeyi geri alma", noksanlık ise "eksiklik" demektir.
Örnek (1/2): 31/08/2016 tarihinde kasa sayımı sonucunda kasada 9,000 TL nakit bulunduğu tespit edilmiştir. Kasa hesabının kalanı ise 10,000 TL'dir. Farkın nedeni bulunamamış ve araştırılmak üzere kayıt altına alınmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
100 KASA hesabının kalanı 10,000 TL ve sayım sonucu bulunan nakit tutarı 9,000 TL ise 10,000 - 9,000 = 1,000 TL'lik noksanlık söz konusudur. 100 KASA hesabı alacaklandırılarak 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI hesabı borçlandırılır ve ilgili noksanlık kayıt altına alınır.
Örnek (2/2): 01/09/2016 tarihinde noksanlığın sebebinin 22/08/2016 tarihindeki ticarî mal satın alımı sırasında ödenen 5,000 TL nakidin yanlışlıkla 4,000 TL şeklinde yazılmasından kaynaklandığı anlaşılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Farkın nedeni bir sonraki gün bulunduğu için 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI hesabı alacaklandırılır ve 153 TİCARÎ MALLAR hesabı borçlandırılır.
Örnek: Kasa sayımı sonucunda kasada 66,000 TL bulunduğu tespit edilmiştir. 100 KASA hesabının borç kalanı ise 70,000 TL'dir. Farkın nedeninin aynı gün satıcılara ödenen veresiye borcun kaydedilmemesinden kaynaklandığı anlaşılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
100 KASA hesabının kalanı 70,000 TL ve sayım sonucu bulunan tutar 66,000 TL ise 70,000 - 66,000 = 4,000 TL'lik bir kasa açığı var demektir. Bu açığın sebebi aynı gün bulunduğu için düzeltme kaydı yapılarak 100 KASA hesabının kalanı ile sayım sonucu bulunan tutar birbirine eşitlenir. 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI hesabının kullanılmasına gerek yoktur.
Örnek (1/2): 30/11/2016 tarihinde ticarî malların sayımı sonucunda depoda 440,000 TL'lik mal bulunduğu tespit edilmiştir. 153 TİCARÎ MALLAR hesabının kalanı ise 470,000 TL'dir. Farkın nedeni bulunamamış ve araştırılmak üzere kayıt altına alınmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
153 TİCARÎ MALLAR hesabının kalanı 470,000 TL ve sayım sonucu bulunan tutar 440,000 TL ise aradaki 30,000 TL'lik mal noksan demektir. Noksanlığın sebebi bulunamadığı için 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI borçlandırılarak, 153 TİCARÎ MALLAR hesabı alacaklandırılır. Böylece 153 TİCARÎ MALLAR hesabının kalanı ile sayım sonucu bulunan tutar birbirine eşitlenir.
Örnek (2/2): Dönem sonu envanter çalışmalarında da kayıp olan ticarî mallar ile ilgili noksanlığın sebebi bulunamamıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Noksanlığın nedeni dönem sonuna kadar bulunamadığı için bilanço gününde 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI hesabı alacaklandırılarak 659 DİĞER OLAĞAN GİDERLER ve ZARARLAR hesabının borcuna aktarılır ve zarar olarak gösterilir. 689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER ve ZARARLAR hesabı yerine 659 nolu hesabın kullanılmasının sebebi, söz konusu noksanlığın ticarî bir faaliyet sonucu meydana gelmiş olmasıdır.
Soruda "kayıt altına alınmış noksanlık", "araştırılmak üzere ilgili hesaba kaydedilmiş noksanlık", "daha önce kayıt altına alınmış olan XX,XXX TL tutarındaki noksanlık" ya da "kayıt altına alınmış XX,XXX TL eksik tutar" gibi ifadeler görüyorsanız bilin ki, daha önce 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI hesabı borçlandırılmıştır.
Örnek: Daha önce kayıt altına alınmış 3,200 TL tutarındaki 136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR hesabı ile ilgili noksanlık dönem sonundaki envanter çalışmalarında bulunamamıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Noksanlık daha önce kayıt altına alındığı için 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI hesabı zaten 3,200 TL tutarında borçlandırılmıştır şeklinde yorumlanır. Dönem sonunda bu noksanlık bulunamadığı için 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI alacaklandırılarak 689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER ve ZARARLAR hesabının borcuna kaydedilir ve zarar olarak gösterilir. 659 DİĞER OLAĞAN GİDER ve ZARARLAR hesabı yerine 689 nolu hesabın kullanılmasının nedeni ise söz konusu noksanlığın sebebinin 136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR hesabıyla ilgili, yani ticarî olmayan bir hesap ile ilgili olmasından dolayıdır.
Uygulama: 28/12/2016 tarihinde yapılan sayım sonucunda müşteriden alınan 4,700 TL değerindeki çekinin kayıp olduğu anlaşılmıştır. Farkın nedeni dönem sonuna kadar bulunamamıştır. 28/12/2016 ve 31/12/2016 tarihlerindeki kayıtları yapınız.
Eksik olan çek 101 ALINAN ÇEKLER hesabı alacaklandırılarak 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI hesabına aktarılır.
Söz konusu çek bilanço gününde de bulunamadığı için 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI hesabından 659 DİĞER OLAĞAN GİDER ve ZARARLAR hesabına aktarılarak zarar olarak gösterilir.
Dönen varlıklar içerisinde 10 ~ 18 nolu hesap gruplarının ve 190 ~ 197 hesaplarının konusu olmayan tüm unsurlar bu hesapta izlenir.
Bu hesap sıklıkla tahvil ve bono gibi menkul kıymetlerin satın alma tarihine kadar işleyen faizlerini göstermek için kullanılır.
Aktif bir hesap olduğu için artışlar borç, azalışlar alacak tarafına yazılır.
Örnek: İşletme ihraç tarihi 01/01/2016 olan 100,000 TL nominal değerli, %12 faizli ve altı ay vadeli hazine bonosunu 01/03/2016 tarihinde 102,000 TL'ye banka aracılığı ile satın almıştır. Muhasebe kaydını yapınız. (Bir yıl 360 gün olarak alınacaktır.)
01/01 ~ 01/03 tarihleri arasında 60 gün (2 ay) vardır. Hazine bonosunun 2 aylık işleyen faizi, faiz formülü ile hesaplanır:
Faiz Tutarı = Anapara x Faiz Oranı x Vade
Faiz Tutarı = 100,000 x %12 x (2/12)
Faiz Tutarı = 100,000 x (12/100) x (2/12) = 2,000 TL
01/03/2016 tarihine kadar işleyen 60 günlük faiz, satın alma tarihinde 198 DİĞER ÇEŞİTLİ DÖNEN VARLIKLAR hesabının borcuna kaydedilir. Hazine bonosu satın alındığı için 112 KAMU KESİMİ TAHVİL, SENET ve BONOLARI hesabı borçlandırılır. Satın alma masrafları banka aracılığı ile ödendiği için de 102 BANKALAR hesabı alacaklandırılır.
Örnek: 01/02/2015 tarihinde ihraç edilen 100,000 TL nominal değerli %24 faiz oranlı 2 yıl vadeli 4 adet devlet tahvili, 01/08/2016 tarihinde 552,000 TL'ye banka yoluyla satın alınmıştır. Anapara ve faiz vade sonunda banka aracılığı ile tahsil edilecektir. 01/08/2016, 31/12/2016 ve 01/02/2017 tarihlerinde yapılması gereken kayıtları yazınız.
Nominal değeri 100,000 TL olmak üzere 4 adet tahvil satın alındığı için tahvillerin toplam nominal değeri 100,000 x 4 = 400,000 TL'dir.
01/02/2015 ~ 01/08/2016 tarihleri arasında kaç ayın olduğu hesaplanmalıdır.
01/02/2015 ~ 01/02/2016 tarihleri arasında 12 ay ve 01/02/2016 ~ 01/08/2016 tarihleri arasında ise 6 ay vardır. Tahviller satın alındığında 12 + 6 = 18 aylık faiz zaten işlemiş olmalıdır. Sonuç olarak,
Faiz Tutarı = Anapara x Faiz Oranı x Vade
Faiz Tutarı = 400,000 x %24 x 18/12
Faiz Tutarı = 400,000 x 24/100 x 18/12 = 144,000 TL
Bu sebeple, işleyen faiz tutarı 198 DİĞER ÇEŞİTLİ DÖNEN VARLIKLAR hesabının borcunda gösterilir.
Tahviller 552,000 TL'ye satın alındığı için işleyen faiz tutarı çıkarılır ve net satın alma tutarı bulunur:
552,000 - 144,000 = 408,000 TL. Devlet tahvili satın alındığı için bulunan tutar 112 KAMU KESİMİ TAHVİL, SENET ve BONOLARI hesabının borcuna kaydedilir. Tahviller banka yoluyla alındığı için de 102 BANKALAR hesabı alacaklandırılır.
2016 dönemi sonunda dönemsellik kavramı gereği satın alınan tahviller için faiz tahakkuk kaydı yapılmalıdır.
01/08/2016 ~ 31/12/2016 tarihleri arasında 5 ay vardır. Bu yüzden bu tarihler arasında işleyen faiz tutarı:
Faiz Tutarı = Anapara x Faiz Oranı x Vade
Faiz Tutarı = 400,000 x %24 x 5/12 = 40,000 TL şeklinde hesaplanır.
Vade sonunda 31/12/2016 ~ 01/02/2017 tarihinde işleyen bir aylık faiz tutarı bulunur:
Faiz Tutarı = 400,000 x %24 x 1/12 = 8,000 TL. Bulunan tutar 642 FAİZ GELİRLERİ hesabının alacağında gösterilir.
İlk olarak 112 KAMU KESİMİ TAHVİL, SENET ve BONOLARI hesabı alacaklandırılarak tahvillerin elden çıkarılışı gerçekleştirilir. 198 DİĞER ÇEŞİTLİ DÖNEN VARLIKLAR, 181 GELİR TAHAKKUKLARI ve 642 FAİZ GELİRLERİ de alacaklandırılarak tahvillerin biriken faizleri ve faiz getirileri tahsil edilir. Anapara ve faiz tahsilatı işletmenin banka hesabı yoluyla yapıldığı için de 102 BANKALAR hesabı borçlandırılır.
Uygulama: İşletme, 240,000 TL'ye 6 aylık biriken faizi ile satın alınan 200,000 TL nominal değerli %36 faiz oranlı 8 ay vadeli Ada İşletmesi'nin ihraç etmiş olduğu finansman bonolarının karşılığını vade sonu tarihi olan Aralık ayının 12nci gününde banka aracılığı ile tahsil etmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
İlk olarak 200,000 TL nominal değerli finansman bonolarının işleyen 6 aylık faizi bulunmalıdır:
Faiz Tutarı = 200,000 x %36 x 6/12 = 36,000 TL
Finansman bonolarının satın alma tarihinde biriken faizleri 198 DİĞER ÇEŞİTLİ DÖNEN VARLIKLAR hesabında alacaklandırılır. Finansman bonoları 240,000 TL'ye satın alındığı için biriken faizleri satın alma tutarından çıkarılır ve bononun net satın alma değeri bulunur:
240,000 - 36,000 = 204,000 TL. Bulunan bu değer 111 ÖZEL KESİM TAHVİL, SENET ve BONOLARI hesabı alacaklandırılarak bonoların elden çıkarılış kaydı yapılır.
Bonolar 8 ay vadeli olduğu için 6 aylık biriken faizleri haricinde satın alma tarihi ile vade sonu tarihi arasında 2 ay olduğu görülebilir. Bonoların iki aylık işleyen faizi, faiz tutarı formülü yardımıyla 12,000 TL olarak bulunur ve 642 FAİZ GELİRLERİ hesabının alacağında gösterilir.
Bonoların tutarı ve faiz getirisi banka aracılığı ile tahsil edildiği için de 102 BANKALAR hesabı borçlandırılır.
Faiz sorunlarında tarihler sadece aylık olarak ise ilk ayın faiz tutarının bulunması kolaylık açından yeterlidir. Örneğin;
400,000 TL nominal değerli, %24 faiz oranlı, 2 yıl vadeli bir tahvilin aylık faiz getirisi
Faiz Tutarı = 400,000 x %24 x 1/12 = 8,000 TL'dir.
18 aylık faiz tutarı 8,000 x 18 = 144,000 TL
12 aylık faiz tutarı 8,000 x 12 = 96,000 TL
6 aylık faiz tutarı 8,000 x 6 = 48,000 TL
4 aylık faiz tutarı 8,000 x 4 = 32,000 TL gibi basit bir şekilde hesaplanabilir.
19 DİĞER DÖNEN VARLIKLAR hesap grubuna ait hesaplar ile ilgili ayrılan karşılıklarda bu hesap kullanılır.
Çoğunlukla 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI hesabı için ayrılan karşılıklarda kullanılmaktadır.
Pasif karakterli aktifi düzenleyici bir hesap olduğu için diğer karşılık hesapları gibi açılış kaydı daima alacak tarafına yapılır.
Not: Bu hesap sınavlarda nadiren sorulmaktadır.
Örnek (1/2): İşletmenin 09/12/2016 tarihinde 4,000 TL tutarındaki kısa vadeli, ticarî ve kayıp olan alacak senedi, ilgili hesaplar yardımıyla kayıt altına almış ve ilgili senet dönem sonuna kadar bulunamadığı için bilanço günü tamamı için karşılık ayrılmıştır. İşletmenin sayım ve tesellüm fazlası yoktur. Sayım ve tesellüm noksanları ise sadece kayıp senet tutarı kadardır. Noksanlık ve karşılık ayırma için yapılması gereken kayıtları yazınız.
Noksanlık için yapılacak kayıtta 121 ALACAK SENETLERİ hesabı alacaklandırılarak bulunamayan senedin değeri 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI hesabının borcunda gösterilir.
Değerleme gününde noksan senedin tamamı için karşılık ayrıldığı için her karşılık ayırma işleminde olduğu gibi ilk önce 654 KARŞILIK GİDERLERİ hesabı borçlandırılır ve ilgili karşılık hesabı alacaklandırılır.
Örnek (2/2): 14/02/2017 tarihine kadar kayıp senet bulunamamış ve bu tarihte senet için ayrılan karşılık kapatılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Her karşılık kapatma işleminde olduğu gibi ilk olarak ilgili karşılık hesabı borçlandırılır ve karşılık ayrılan varlığın izlendiği hesap alacaklandırılır.
Örnek: İşletmenin dönem sonunda 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI hesabının borç kalanı 12,000 TL, 391 SAYIM ve TESELLÜM FAZLALARI hesabının alacak kalanı ise 7,000 TL'dir. İşletme karşılık ayırmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Sayım ve Tesellüm Noksanları'ndan Sayım ve Tesellüm Fazlaları çıkarılarak 12,000 - 7,000 = 5,000 TL tutarında net noksanlık bulunur. İşletme net noksanlık tutarı kadar karşılık ayırmalıdır.
Sayım ve tesellüm fazlaları hesabının alacak kalanı sayım ve tesellüm noksanları hesabının borç kalanından büyükse herhangi bir karşılık ayırma işlemi yapılmaz. Diğer bir ifade ile
397 SAYIM ve TESELLÜM FAZLALARI > 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI ise karşılık ayırma işlemi yapılmaz. Çünkü işletmeler ihtiyatlılık kavramı gereği sadece değer düşüklüğüne uğrayan ya da noksan mallar ile şüpheli alacaklar için karşılık ayırırlar. Bulunan fazla tutarlar için karşılık ayırmazlar.
Uygulama: Kayıp olan ve ilgili hesaplar yardımıyla kayıt altına alınan 400 TL değerindeki damga pulları için dönem sonunda tamamı için karşılık ayrılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Kayıp olan pullar 108 DİĞER HAZIR DEĞERLER alacaklandırılarak 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI hesabının borcuna kaydedilmiştir. Karşılık içinse 654 KARŞILIK GİDERLERİ hesabı borçlandırılır ve 199 DİĞER DÖNEN VARLIKLAR KARŞILIĞI (-) hesabı alacaklandırılır.
Uygulama: Mart ayında HESAPLANAN KDV hesabının kalanı 48,000 TL, İNDİRİLECEK KDV hesabının kalanı 30,000 TL ve Şubat ayından devreden KDV tutarı 7,000 TL'dir. Mart ayı için ödenmesi gereken KDV matrahını hesaplayınız ve kaydını yazınız.
HESAPLANAN KDV > İNDİRİLECEK KDV + DEVREDEN KDV olduğu için KDV farkı 360 ÖDENECEK VERGİ ve FONLAR hesabının alacağına kaydedilir.
Uygulama: İşletmenin vadeli mevduat hesabına 2,000 TL faiz tahakkuk ettiği öğrenilmiştir. %15 stopaj kesintisi yapıldıktan sonra kalan tutar işletmenin vadeli mevduat hesabına aktarılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
2,000 TL faiz gelirinin 2,000 x %15 = 300 TL stopaja tabi vergisi 193 PEŞİN ÖDENEN VERGİLER ve FONLAR hesabının borcunda gösterilir. Kalan 1,700 TL tutar ise işletmenin vadeli mevduat hesabına kaydedilir.
Uygulama: İşletme, sözleşme imzalaması için şehir dışına göndereceği satın alma sorumlusuna 100,000 TL avans ve 2,000 TL yolluğu nakit olarak vermiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Sözleşme için verilen avans 195 İŞ AVANSLARI, yolluk için verilen ödenek ise 196 PERSONEL AVANSLARI hesaplarının borcunda izlenir.
Uygulama: İşletmenin yaptığı sayımda 121 ALACAK SENETLERİ hesabının borç kalanının 37,000 TL olduğu, sayım sonucunda ise 35,000 TL'lik senet bulunduğu tespit edilmiştir. Farklılığın sebebi bulunamamış ve kayıt altına alınmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Borç kalanı 37,000 TL olan hesap ile ilgili sayım sonucu 35,000 TL'lik senet bulunduysa 37,000 - 35,000 = 2,000 TL'lik senedin noksan olduğundan söz edilebilir. Farklılığın sebebi noksanlık olduğu için 121 ALACAK SENETLERİ alacaklandırılarak 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI hesabının borcunda kayıp olan senetler kayıt altına alınır.
Uygulama: İşletme 20,000 TL birikmiş faizi ile birlikte 100,000 TL nominal değerli finansman bonosunu 122,000 TL'ye banka aracılığı ile satın almıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Finansman bonosunun satın alma tarihine kadar işlemiş faizleri 198 DİĞER ÇEŞİTLİ DÖNEN VARLIKLAR hesabının borcunda gösterilir. Satın alma fiyatından işleyen faiz tutarı çıkarılarak bononun net satın alma değeri bulunur ve 111 ÖZEL KESİM TAHVİL, SENET ve BONOLARI hesabının borcuna kaydedilir. Satın alma tutarı banka aracılığı ile ödendiği için de 102 BANKALAR hesabı alacaklandırılır.
Uygulama: İşletmenin dönem sonunda 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI hesabının borç kalanı 22,000 TL, 397 SAYIM ve TESELLÜM FAZLALARI hesabının alacak kalanı ise 30,000 TL'dir. Muhasebe kaydını yapınız.
SAYIM ve TESELLÜM FAZLALARI, SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI'ndan büyük (30,000 > 22,000) olduğu için fazlalık için herhangi bir işlem yapılmasına gerek yoktur.
Pekiştirme: Sermaye şirketlerinde 193 PEŞİN ÖDENEN VERGİLER ve FONLAR hesabının borç kalanı dönem sonunda hangi hesaba aktarılır?
193 PEŞİN ÖDENEN VERGİLER ve FONLAR hesabı alacaklandırılarak 371 DÖNEM KÂRININ PEŞİN ÖDENEN VERGİ ve DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLERİ (-) hesabının borcuna aktırılır.
Pekiştirme: 18 ve 19 nolu hesap gruplarındaki hesapları hesap kodları ile beraber sırasıyla yazınız.
18 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER ve GELİR TAHAKKUKLARI
19 DİĞER DÖNEN VARLIKLAR