Malî tablolarda en az iki sınıfın ya da grubun oranlanarak analiz edilmesine ve yorumlanmasına dayanır.
Finansal tablolarda yer alan kalemler arasında matematiksel ilişki kurmak suretiyle bu kalemlerin birbirinin yüzdesi ya da katı biçiminde analiz etmeye yönelik analiz tekniğine oran analizi denir. Rasyo Analizi olarak da bilinir. Buradaki kalemden kastedilen dönen varlıklar, kısa vadeli yabancı kaynaklar gibi unsurlardır.
Statik bir analizdir.
Oran analizinde amaç işletmenin likidite durumu, borç ödeme gücü, finansman şekli gibi bazı önemli bilgilere ulaşmaktır.
olmak üzere beş farklı oran analizi türü vardır.
İşletmenin kısa süreli borçlarını ödeyebilme gücünü ve çalışma sermayesinin yeterli olup olmadığını saptayabilmek için kullanılır.
En çok kullanılan analiz türüdür. Bu bölümle ilgili sınavlarda sıkça soru gelmektedir.
olmak üzere dört farklı likidite oranı vardır.
Kısa vadeli borçların ödenmesine bir zorluğun olup olmadığını gösterir. Oranın 2.00'ın üzerinde olması arzu edilir.
İşletmeye kredi vermek isteyen banka gibi kuruluşların ilk bakacağı oran, cari oran olacaktır. Eğer oran, arzu edilen düzeyin altında ise işletmeye kredi verilmeyebilir.
Örnek: İşletmenin cari oranı 2, aktif toplamı 10,000 TL, duran varlıklar toplamı 4,000 TL ise kısa vadeli yabancı kaynakları kaç TL'dir?
Aktif toplamından duran varlıklar çıkarıldığında dönen varlıkların toplam değeri bulunur.
Dönen Varlıklar = 10,000 - 4,000 = 6,000 TL
Cari oran 2 ise
Cari Oran = Dönen Varlıklar / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
2 = 6,000 / X
X = 3,000 TL
Kısa vadeli yabancı kaynaklar 3,000 TL'dir.
Dönen varlıklardan stokların çıkarılması sonucu elde edilen değerin kısa vadeli yabancı kaynaklara bölünmesi ile bulunur.
Cari orana benzer; fakat cari orandan daha anlamlı sonuçlar verir. Stokların dönen varlıklardan çıkarılmasındaki amaç, bu hesap grubundaki varlıkların paraya çevrilmesinin uzun zaman almasından kaynaklanmaktadır. Bu şekilde kısa vadeli borçların tamamının likit dönen varlıklar ile süratle ödenip ödenemeyeceği anlaşılabilir. Oranın 1.00'ın üzerinde olması arzu edilir.
Örnek: Bir anonim şirketin bilançosu aşağıdaki gibidir.
Bu bilgilere göre işletmenin cari oranı ve asit - test oranı kaçtır?
1 rakamı ile başlayan hesap grupları dönen varlıkları, 3 rakamı ile başlayan hesap grupları ise kısa vadeli yabancı kaynakları göstermektedir.
Cari Oran = Dönen Varlıklar / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Cari Oran = (12,000 + 8,000 + 9,000 + 24,000) / (22,000 + 10,000)
Cari Oran = 53,000 / 32,000 ≈ 1.66
Asit - Test Oranı = (Dönen Varlıklar - Stoklar) / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Asit - Test Oranı = (12,000 + 8,000 + 9,000) / 32,000
Asit - Test Oranı = 29,000 / 32,000 ≈ 0.91
İşletmeye hiçbir nakit girişi olmaması durumunda elde bulunan nakitler ve menkul kıymetlerle kısa vadeli borçların ne kadarının ödenebileceğini gösterir.
Nakit oranının diğer adı disponibilite oranı dır. Oranın 1.00'ın üzerinde olması arzu edilir.
Örnek: Bir anonim şirketin bilançosu aşağıdaki gibidir.
Bu bilgilere göre işletmenin nakit oranı kaçtır?
Nakit Oranı = (Hazır Değerler + Menkul Kıymetler) / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Nakit Oranı = (36,000 + 24,000) / (42,000 + 28,000)
Nakit Oranı = 60,000 / 70,000 ≈ 0.86
Asit - test oranının 1'den küçük çıkması durumunda kısa vadeli borçların ödenebilmesi için stokların yüzde kaçının satılması gerektiğini belirtir.
Örnek: İşletmenin bilançosu aşağıdaki gibidir.
Bu bilgilere göre işletmenin stok bağımlılık oranı kaçtır?
Stok Bağımlılık Oranı = [Kıs. Vad. Yab. Kaynaklar - (Hazır Değerler + Menkul Kıymetler)] / Stoklar
Stok Bağımlılık Oranı = [60,000 - (12,000 + 8,000)] / 120,000
Stok Bağımlılık Oranı = (60,000 - 20,000) / 120,000 ≈ 0.33
Yorumu şu şekildedir:
Stokların en az %33'ü satılmalı ki asit - test oranı 1'in üzerine çıkabilsin.
Öz sermaye ile borçlar arasındaki ilişkiyi inceler. Diğer adı Borçlanma Oranları dır.
olmak üzere sekiz farklı finansal yapı oranı vardır.
Bu bölümden özellikle kaldıraç ve finansman oranı üzerine sorular gelmektedir.
Varlıkların yüzde kaçının yabancı kaynaklarla finanse edildiğini gösterir. %50'den aşağı olması arzu edilir. %50'den yüksek olması işletmenin riskli finanse edildiğinin işaretidir.
Örnek: İşletmenin bilançosu aşağıdaki gibidir.
Finansal kaldıraç oranı %40, (Dönen Varlıklar / Duran Varlıklar) oranı 2.0 ise soru işaretli yerlerin değerleri ne olmalıdır?
Öz kaynaklara X diyelim.
Öz kaynaklar X ise pasif toplamı (30,000 + 60,000 + X) şeklinde ifade edilebilir.
Kaldıraç Oranı = Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar / Aktif Toplamı
0.40 = (30,000 + 60,000) / (30,000 + 60,000 + X)
0.40 = 90,000 / (90,000 + X)
36,000 + 0.4X = 90,000
0.4X = 54,000
X = 135,000
İçler dışlar çarpımı ile basit bir şekilde öz kaynaklar toplamının 135,000 TL olduğu sonucuna ulaşılabilir.
(Dönen Varlıklar / Duran Varlıklar) = 2.0 olduğu için Dönen varlıklara 2Y, duran varlıklara ise Y değeri verilebilir.
2Y + Y = 3Y = 225,000 TL ise Y = 75,000, 2Y = 150,000 TL'dir.
Sonuç olarak dönen varlıklar 150,000 TL, duran varlıklar 75,000 TL, aktif ve pasif toplamı ise 225,000 TL'dir.
Finansal bağımsızlığı gösteren en önemli orandır. Oranın 1.00'dan büyük olması arzu edilir.
Oranın arzu edilen seviyenin altında olunması durumunda işletmenin sahiplerinden daha çok üçüncü kişilerce finanse edildiğini gösterir. Bu da işletme için bir risk unsurudur.
Örnek: Kaya A.Ş.'nin 2016 yılı bilançosu aşağıdaki gibidir.
Kaldıraç Oranı 0.80 ve Cari Oran 1.00 ise finansman oranı kaçtır?
Cari Oran = (Dönen Varlıklar / Kısa Vadeli Yab. Kay.) = 1.00 ise Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar da 800 TL'dir.
Duran varlıklara X diyelim.
Kaldıraç Oranı = (Yabancı Kaynaklar / Aktif Toplamı) = 0.80 ise
(800 + X - 360) / (800 + X) = 0.80 şeklinde bir denklem kurulabilir.
(440 + X) / (800 + X) = 0.80
440 + X = 640 + 0.80X
0.2X = 200
X = 1,000 TL'dir.
Finansman Oranı = Öz Kaynaklar / Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar olduğu bilindiğine göre
Finansman Oranı = 360 / (800 + 640)
Finansman Oranı = 360 / 1440 = 0.25'tir.
Sonuç olarak finansman oranı %25 çıkmıştır ve bu değer 1.00'dan küçük olduğu için işletmenin daha çok üçüncü kişilerce finanse edildiği ve malî bağımsızlığının düşük olduğu sonucuna varılabilir.
Finansman oranının tersidir. Borçlarının yüzde kaçının öz kaynaklar ile karşılandığını gösterir. Oranın 1.00'dan küçük olması arzu edilir.
Otofinansman, işletmenin elde ettiği kârın bir kısmının dağıtılmayıp işletmede bırakılmasıdır. Bu şekilde işletme kendine öz kaynak yaratmış olur.
Otofinansman oranı ise, işletmenin otofinansman yoluyla sağlamış olduğu kaynakların oransal gösterimidir.
Otofinansman oranı hesap grupları ile gösterilirse
Otofinansman Oranı = (54 KÂR YEDEKLERİ - 58 GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI) / 50 ÖDENMİŞ SERMAYE şeklinde de ifade edilebilir.
Elde edilen brüt satış kârı ile kredi faizin kaç kez ödenebileceğini gösterir. Bilinen diğer adı faiz karşılama oranı dır.
Örnek: Dönem Kârı 120,000 TL, Dönem Kârı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları 36,000 TL ve Finansman Giderleri 40,000 TL ise işletmenin faiz karşılama oranı kaçtır?
Faizin Kazanılma Sayısı = Faiz ve Vergi Öncesi Kâr / Finansman Giderleri
Faizin Kazanılma Sayısı = (120,000 + 40,000) / 40,000 = 4.00
Not: Soruda sadece Dönem Kârı verildiği için Dönem Kârı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları hesap grubunun kullanılmasına gerek yoktur. Eğer Dönem Kârı yerine Dönem Net Kârı verilseydi o zaman Dönem Kârı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları grubunu da kullanmalıydık.
Maddî duran varlıkların ne kadarını öz kaynaklar ile karşılandığını gösterir. Oranın 0.70'den yukarı olması arzu edilir.
Bilanço kodları yardımıyla şe şekilde de ifade edilebilir:
Maddi Duran Varlıklar/Özsermaye Oranı = (25 MADDÎ DURAN VARLIKLAR) / (V. ÖZ KAYNAKLAR)
Duran varlıklarının ne kadarının devamlı sermaye ile finanse edildiğini gösterir. Oranın 1.00'dan büyük olması arzu edilir.
Hatırlanacağı üzere devamlı sermaye, uzun vadeli yabancı kaynaklar ile öz kaynakların toplamını ifade etmektedir.
Bilanço kodları ile şu şekilde de ifade edilebilir:
Duran Varlıklar/Devamlı Sermaye Oranı = (II. DUR. VAR.) / (IV. UZ. VAD. YAB. KAY. + V. ÖZ KAY.)
Devamlı sermaye için finansman ihtiyacının ne derece olduğunu gösterir.
Bilanço kodları yardımıyla şu şekilde de gösterilebilir:
DSBO = (15 STOK. + 12 TİC. AL. - 32 TİC. BORÇ.) / (IV UZ. VAD. YAB. KAY. + V ÖZ KAY.)
İşletmenin satışları ile varlık grupları arasındaki ilişki incelenir. Diğer adı etkinlik oranları dır. Verimlilik analizi olarak da bilinir.
olmak üzere yedi farklı faaliyet oranı vardır.
İşletmenin ticarî alacaklarını, gerçekleştirdiği satışlarla yılda kaç kez tahsil ettiğini gösterir. Yüksek olması olumlu yorumlanır.
Alacakların ortalama kaç günde tahsil edildiğini gösterir. Düşük olması olumlu yorumlanır.
Örnek: İşletmenin kredili net satışları 120,000 TL, ticarî alacakları ise 40,000 TL'dir. Bu bilgilere göre alacaklar ortalama kaç günde tahsil edilmektedir?
Alacak Devir Hızı = Kredili Net Satışlar / Ticarî Alacaklar
Alacak Devir Hızı = 120,000 / 40,000 = 3
Ortalama Tahsil Süresi = 360 / 3 = 120 gün
İşletmenin maddî duran varlıklara aşırı yatırım yapıp yapmadığını gösterir. Oranın düşük olması işletmede atıl kapasitenin olduğunu gösterir.
Net Maddî Duran Varlıklar = Maddî Duran Varlıklar - Birikmiş Amortismanlar şeklinde hesaplanır.
Devir hızı mantığını anladıysanız diğer varlıklarla ilgili formüller türetebilirsiniz. Örneğin; Dönen Varlıklar Devir Hızı, (Net Satışlar / Dönen Varlıklar) şeklinde hesaplanır.
Stokların yılda kaç kez yenilendiğini gösterir. Yüksek olması işletmenin sürekli satış yapıp, stoklarını yenilediğini gösterir. Bu yüzden olumlu yorumlanır.
Ortalama Stok = (Dönem Başı Stok + Dönem Sonu Stok) / 2 şeklinde hesaplanır.
Stokların ortalama kaç günde bir yenilendiğini gösterir.
Düşük olması olumlu algılanır.
Stok devir hızı mantığını anladıysanız birtakım formülleri kendiniz de türetebilirsiniz. Örneğin; Mamul Devir Hızı, (Satılan Mamul Maliyeti / Ortalama Mamul Stoku) şeklinde hesaplanır.
Örnek: İşletmenin stok ve satış bilgileri aşağıdaki gibidir.
Bu bilgilere stok devir hızı kaçtır ve stoklar kaç günde bir tükenmektedir?
Stok Devir Hızı = Satışların Maliyeti / Ortalama Stok
Ortalama Stok = (Dönem Başı Stok + Dönem Sonu Stok) / 2
Ortalama Stok = (10,500 + 24,500) / 2
Ortalama Stok = 35,000 / 2
Stok Devir Hızı = 105,000 / (35,000 / 2) = 6 kez
Stok Değişim Süresi = 360 / Stok Devir Hızı
Stok Değişim Süresi = 360 / 6 = 60 gün
İşletmenin sermaye ağırlıklı çalışıp çalışmadığını gösterir. Yüksek olması olumlu algılanır.
Ticarî borçların ne hızda ödendiğini gösterir.
Ortalama Ticarî Borçlar = (Dönem Başı Ticarî Borç + Dönem Sonu Ticarî Borç) / 2 şeklinde hesaplanır.
İşletmenin kârlılığının (rantabilitesinin) yeterli olup olmadığını gösterir. Diğer adı Rantabilite Oranları dır.
olmak üzere yedi farklı kârlılık oranı vardır.
İşletmenin öz sermayesi ile net kârı arasındaki ilişkiyi ortaya koyar. Yüksek olması işletme rantabilitesinin tatmin edici düzeyde olduğunu gösterir.
Ortalama Öz Sermaye = (Dönem Başı Öz Sermaye + Dönem Sonu Öz Sermaye) / 2 şeklinde hesaplanır.
Not: Net kârdan kasıt dönem net kârıdır.
Kaynakların verimli kullanılıp kullanılmadığını gösterir. Yüksek olması olumlu yorumlanır.
Hisse senedinin değerini gösterir. Yüksek olması olumlu algılanır.
İşletme faaliyetlerinin kârlılığı ne derece etkilediğini gösterir. Sermaye yoğun teknolojili işletmelerde bu oranın yüksek olması istenir.
Brüt satış kârlılığı olarak da bilinir. Yüksek olması olumludur.
Dönen varlık kârlılığı olarak da bilinir. Yüksek olması olumludur.
Firmanın uzun vadeli kârlılığını gösterir. Yüksek olması olumlu algılanır.
İşletmenin piyasadaki performansını değerlendirmek amacıyla kullanılır.
olmak üzere beş farklı piyasa temelli oran vardır.
Hisse senedinin gerçek fiyatı ile işlem görüp görmediğini gösterir. Kısaltması F/K Oranı dır. Düşük olması olumlu algılanır. Hisse senedinin değerinin altında satıldığını belirtir.
Hisse senedinin piyasa fiyatı ile defterdeki kayıtlı değeri arasındaki ilişkiyi ölçer. Kısaltması P/D Oranı ve PP/DD Oranı dır. Düşük olması olumlu algılanır.
Şirketin satılması durumunda oluşacak piyasa değeridir.
Firmanın değerinin iş hacminin kaç katı olduğunu gösterir.
Hisse senetlerinin maliyet bedeli ile borsa değeri arasındaki ilişkiyi gösterir.
Uygulama: İşletmenin bilançosu aşağıdaki gibidir.
Bu bilgilere işletmenin cari oranı ve finansman oranı kaçtır?
Aktif ve pasif toplamlarının eşitliğinden kısa vadeli yabancı kaynakların 50,000 TL olduğu sonucuna ulaşılabilir.
Cari Oran = Dönen Varlıklar / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Cari Oran = 24,000 / 50,000 = 0.48
Finansman Oranı = Öz Kaynaklar / Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
Finansman Oranı = 10,000 / 90,000 ≈ 0.11
Uygulama: İşletmenin hesap grupları özeti aşağıdaki gibidir.
Bu bilgilere işletmenin asit - test oranı, stok bağımlılık oranı ve disponibilite oranı kaçtır?
Bilanço bu şekilde özetlenebilir.
Asit - Test Oranı = (Dönen Varlıklar - Stoklar) / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Asit - Test Oranı = (36,000 + 10,000 + 24,000 + 8,000) / (65,000 + 25,000 + 10,000)
Asit - Test Oranı = 78,000 / 100,000 = 0.78
Stok Bağımlılık Oranı = [Kıs. Vad. Yab. Kaynaklar - (Hazır Değerler + Menkul Kıymetler)] / Stoklar
Stok Bağımlılık Oranı = [100,000 - (36,000 + 10,000)] / 100,000
Stok Bağımlılık Oranı = 54,000 / 100,000 = 0.54
Stokların en az %54'ü satılmalı ki asit - test oranı 1.00'ın üzerine çıkabilsin şeklinde yorumlanır.
Nakit (Disponibilite) Oranı = (Hazır Değerler + Menkul Kıymetler) / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Nakit Oranı = (36,000 + 10,000) / 100,000
Nakit Oranı = 46,000 / 100,000 = 0.46
Uygulama: İşletmenin satılan ticarî mallar maliyeti 200,000 TL, ortalama stok 40,000 TL ve ortalama ticarî alacaklar 20,000 TL ise ortalama stokta kalma süresi kaç gündür?
Ortalama stokta kalma süresi aynı zamanda stok değişim süresini belirtmektedir.
Stok Devir Hızı = Satışların Maliyeti / Ortalama Stok
Stok Devir Hızı = 200,000 / 40,000 = 5 kez
Stok Değişim Süresi = 360 / Stok Devir Hızı
Stok Değişim Süresi = 360 / 5 = 72 gün
Stoklar yılda ortalama 5 kez ve ortalama 72 günde bir yenilenmektedir şeklinde yorumlanır.
Uygulama: İşletmenin bilançosu aşağıdaki gibidir.
Cari oran 1.25 olduğuna göre finansal kaldıraç oranı kaçtır?
Cari oran 1.25 ise
Cari Oran = Dönen Varlıklar / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
1.25 = 200,000 / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar = 160,000 TL şeklinde özetlenebilir.
Bilançonun aktif ve pasif eşitliğinden öz kaynakların 340,000 TL olduğu sonucuna ulaşılabilir.
Kaldıraç Oranı = Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar / Aktif Toplamı
Kaldıraç Oranı = (160,000 + 300,000) / 800,000
Kaldıraç Oranı = 460,000 / 800,000 ≈ 0.58
Kaldıraç oranı %58'tir.
Uygulama: İşletmenin ticarî alacakları 80,000 TL, kredili net satışları 240,000 TL ve ticarî borçları 60,000 TL ise ortalama tahsilat süresi kaç gündür?
Ortalama tahsilat süresinden kasıt Ortalama Tahsil Süresi'dir.
Alacak Devir Hızı = Kredili Net Satışlar / Ticarî Alacaklar
Alacak Devir Hızı = 240,000 / 80,000 = 3 kez
Ortalama Tahsil Süresi = 360 / Alacak Devir Hızı = 360 / 3 = 120 gün
Ticarî alacaklar yılda ortalama üç kez ve 120 günde bir tahsil edilmektedir şeklinde yorumlanır.
Pekiştirme: Borçlar ile öz sermaye arasındaki ilişkiyi inceleyen oranların genel adı nedir?
Finansal Yapı (Borçlanma) Oranları