Satranç – Stefan Zweig
künye
Stefan Zweig, 1881 yılında Viyana’da doğdu. Avusturya, Fransa ve Almanya’da öğrenim gördü. Savaş karşıtı kişiliğiyle dikkat çekti. 1919-1934 yılları arasında Salzburg’da yaşadı. Nazilerin baskısı yüzünden Salzburg’u terk etmek zorunda kaldı. İlk şiirlerini 1901 yılında yayımladı. Çok sayıda deneme, öykü, uzun öykünün yanı sıra büyük bir ustalıkla kaleme aldığı yaşamöyküleriyle de ünlüdür. Psikolojiye ve Freud’un öğretisine duyduğu yoğun ilgi, Zweig’ın derin karakter incelemelerinde ifade bulur. Özellikle tarihsel karakterler üzerinde yazdığı yorumlar ve yaşamöyküleri, psikolojik çözümlemeler bakımından son derece zengindir. Zweig, Avrupa’nın içine düştüğü siyasal duruma dayanamayarak 1942 yılında Brezilya’da karısıyla birlikte intihar etti.
Kitabın Konusu
Hikâye New York'tan Buenos Aires'e yolculuk yapan bir deniz vapurunda yaşanır. Bir grup yolcu gemideki kurgusal satranç şampiyonu Mirko Czentovic'i partiye davet eder. İlk partiyi beklendiği gibi rahatlıkla şampiyon kazanır. Yine kaybedilmekte olan rövanş partisinin ortasında, oyuna Dr. B. adında bir başka yolcu daha katılır ve bir beraberlik kurtarır. Bunun üzerine yolcular tarafından Czentovic ile Dr. B arasında bir müsabaka organize edilir. Müsabaka başlamadan Dr. B. kitapta hikâyeyi anlatana satrancı nasıl öğrendiğini bildirir. Gestapo tarafından bir otel odasında aylarca hücre hapsine kapatılmışken, bir sorgulama öncesi bekletildiği odanın duvarında asılan montun cebindeki satranç kitabını çalmayı başarmıştır. Kitaptaki kaydedilmiş oyunları satranç tahtası olmadan kendi kafasında oynamaya başlar. Satranç hücrede sıkıntıdan çıldırmak üzere olan Dr. B'nin hayatını kurtarmıştır. Ancak zamanla ölü nokta dediği kitaptaki bütün oyunları ezbere öğrendikten sonra, kitabı çalmadan önce hücredeki sıkıntıdan yıprandığı konumuna tekrar düşer. Bunun üzerine kafasında yeni partiler icat eder ve şizofrenik tarzda partileri sinir krizi geçirene dek kendi kendine karşı oynamaya başlar. Sonunda hapisten salıverilmiştir. Gemide satranç şampiyonuna karşı ilk müsabaka Czentovic'in yenilgisi ile biter. Dr. B zihninde kendiyle yaptığı binlerce oyunun verdiği yetkinlik sayesinde Czentovic'in oynayacağı oyunları önceden hesaplayabilmekte ve çok hızlı bir şekilde hamle yapmaktadır. İkinci müsabaka sırasında Czentovic, karşısındakinin zamanla huzursuzlaştığını fark edince özenle yavaş oynamaya başlar ve Dr. B yine kriz geçirince parti yarıda kalır.
Kitap Eleştirisi
Satranç, Zweig’ın Hitler’in işgali sonrası Brezilya’da yazdığı başyapıtı. Stefan Zweig denilince akla gelen ilk kitaptır. Ayrıca satrançseverlerin de başucu kitabıdır.
Kitap oldukça yalın bir dille anlatılmış. Neredeyse hiç süslü sözcükler ve derin anlamlı ifadeler yok. Bu yönüyle okuyucu bir çırpıda kitabı bitirebiliyor.
Kitabın türü kimi yerlerde roman olarak belirtilse de aslında uzun öykü sınıfında. Bu öykünün kullanıcıyı sıkmadan en özlü bir şekilde anlatılması kitabı bir başyapıt hâline getiriyor.
Satrançseverlerin ve Stefan Zweig ile tanışmak isteyenlerin mutlaka okuması gereken bir kitap.
Roman Kahramanları
Czentovic: (s11) Romanın başkahramanı köylü çocuk
Dr. B: (s32) Psikolok
Koller: (s15) Menajer
Kont Simczic: (bkz. Simczic)
McConnor: (s21) İskoç yol mühendisi
Mirko Czentovic: (bkz. Czentovic)
Rotschild: (s37) Avukat baron
Simczic: (s11) Satranç tutkunu yaşlı kont
Yazınsal Sözcükler ve Deyimler
Arşidük: Avusturya'da imparator ailesi prenslerine verilen unvan
"Manastırlarla ve iki arşidükün yurtdışında saklanan mülkleriyle ilgili belgeleri de bir çamaşır sepetine saklayıp yaşlı, güvenilir hizmetçimle amcama gönderdim."
Konç: Ayağa giyilen şeylerde ayak bileğinden baldıra doğru olan bölüm
"Birasını daha bitirmemiş olan jandarma çavuşu, onları uğurlarken yeni bir pipi yaktı ve uzun konçlu, ağır çizmelerini giymeye hazırlanırken, Mirko’nun bakışlarının oyuna başlanmış satranç tahtasına nasıl dikildiğini ayrımsadı."
Şantöz: Kadın şarkıcı
"Normalde yalnızca garnizon kabaresi için şantözler ve kadın şarkıcılar ayarlayan Koller adında bir menajer…"