İşletmenin ticarî faaliyetleri dışında oluşan kısa vadeli alacaklarını kapsar.
hesaplarını içinde barındırır.
İşletmeler başka şirketlerin sermayelerine ortak olabilirler. Bu ortaklık
durumu söz konusudur.
Bir yıldan az süreli (kısa vadeli) alacak, ticarî ise 12 TİCARÎ ALACAKLAR grubunda, ticarî değilse 13 DİĞER ALACAKLAR grubunda izlenir. Aralarındaki temel fark budur.
İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri dolasıyla ortaklarından olan kısa vadeli alacakların izlendiği hesaptır.
İşletme, bir firma ya da tacirin %0 ~ %9 arasında ortağı ise ve işletmenin ortağından ticarî olmayan kısa vadeli bir alacağı varsa bu hesap kullanılır.
Artışlar diğer aktif hesaplarda olduğu gibi borç tarafına, azalışlar ise alacak tarafına yazılır.
Örnek (1/2): İşletme ortaklarından Deniz ÖZTÜRK'e biriken trafik cezaları için kasadan 4,700 TL nakit verilmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Kasadan nakit çıkışı olduğu için 100 KASA hesabı alacaklandırılır. Ortağa verilen para 131 ORTAKLARDAN ALACAKLAR hesabının borcunda izlenir.
Örnek (2/2): Ortak Deniz ÖZTÜRK bir ay sonra borcunu banka havalesi yoluyla ödemiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Ortak Deniz ÖZTÜRK borcunu banka havalesi ile ödediği için işletmenin banka hesabına bir nakit girişi olmuştur. Bu sebeple 102 BANKALAR hesabı borçlandırılır. Borcunu kapattığı için de 131 ORTAKLARDAN ALACAKLAR hesabı alacaklandırılır.
Uygulama: Ortak Nuray BOZDAĞ'ın 600 TL ev kirası işletmenin banka hesabından ödenmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Nuray Hanım'ın ev kirasını işletme ödediği için 131 ORTAKLARDAN ALACAKLAR hesabı borçlandırılır. Kira, işletmenin banka hesabından ödendiği için 102 BANKALAR hesabı alacaklandırılır.
İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri dolasıyla iştiraklerinden olan kısa vadeli alacakların izlendiği hesaptır.
İşletme başka bir firmanın %10 ~ %49 arasında ortağı olduğu takdirde ve işletmenin ortağından ticarî olmayan kısa vadeli bir alacağı varsa bu hesap kullanılır.
Artışlar borç tarafına, azalışlar ise alacak tarafına kaydedilir.
Örnek (1/2): İşletme, Güneş A.Ş.'nin %24 ortağı konumundadır. Güneş A.Ş., işletmeden 100,000 TL tutarında borç almıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
%10 ~ %49 arasında bir ortaklık söz konusu olduğu için işletme aynı zamanda Güneş A.Ş.'nin iştiraki konumundadır. Güneş A.Ş.'ye verilen nakit borç 132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR hesabının borcunda izlenir. Borç nakit verildiği için de kasadan para çıkışı olmuştur. Bu yüzden 100 KASA hesabı alacaklandırılır.
Örnek (2/2): Güneş A.Ş. yedi ay sonra işletmeye olan borcunu %8 faizi ile birlikte geri ödemiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Borç, 100,000 TL anapara ve 8,000 TL faizi ile birlikte işletme tarafından tahsil edilmiştir. Bu yüzden 100 KASA hesabı borçlandırılır. Güneş A.Ş.'nin borcu 132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR hesabı alacaklandırılarak kapatılır. Faiz geliri ise 642 FAİZ GELİRLERİ hesabının alacağında gösterilir.
Örnek (1/2): İşletmenin iştiraki olduğu Okyanus İşletmesi işletme adına 28,000 TL kâr payı dağıtacağını açıklamıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
İştiraklerden olan kâr payları 640 İŞTİRAKLERDEN TEMETTÜ GELİRLERİ hesabına kaydedilir. Alacak ise 132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR hesabında izlenir.
Örnek (2/2): Kâr payı bir ay sonra banka yoluyla tahsil edilmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Kâr payı tahsil edildiği için Okyanus İşletmesi'nin işletmeye olan borcu kalmamıştır. Bu yüzden 132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR hesabı alacaklandırılır. Bankaya nakit girişi olduğu için de 102 BANKALAR hesabı borçlandırılır.
Not: Sınavlarda 132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR hesabı ile bağlantılı 640 İŞTİRAKLERDEN TEMETTÜ GELİRLERİ hesabı üzerine sorular gelmektedir.
Uygulama: Kumru İşletmesi, Ada İşletmesi'nin %42 ortağı konumundadır. Ada İşletmesi, Kumru İşletmesi adına 370,000 TL kâr payı dağıtacağını bildirmiştir. Kâr payının 300,000 TL'lik kısmı Kumru İşletmesi'nin banka hesabına havale yoluyla gönderilmiş, kalanının ise dört ay sonra ödeneceği bildirilmiştir. Kumru İşletmesi adına muhasebe kaydını yapınız.
Ada İşletmesi, Kumru İşletmesi'ne kâr payının 300,000 TL'lik kısmını havale yoluyla gönderdiği için Kumru İşletmesi'nin banka hesabına bir nakit girişi olmuştur. Bu yüzden 102 BANKALAR hesabı borçlandırılır. Kâr payının kalan 70,000 TL'lik kısmı dört ay sonra ödeneceği için 132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR hesabında izlenir. Kâr payının tamamı ise gelir olarak 640 İŞTİRAKLERDEN TEMETTÜ GELİRLERİ hesabında gösterilir.
Temettü, kâr payı ile eş anlamlıdır.
İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri dolasıyla bağlı ortaklıklarından olan kısa vadeli alacakların izlendiği hesaptır.
İşletme başka bir firmanın %50 ~ %100 arasında ortağı ise ve işletmenin bağlı ortağından ticarî olmayan kısa vadeli bir alacağı varsa bu hesap kullanılır.
Artışlar borç tarafına, azalışlar ise alacak tarafına kaydedilir.
Örnek (1/2): İşletmenin %64 ortağı konumundaki Meşe A.Ş., işletme adına 2,400,000 TL kâr payı dağıtacağını duyurmuştur. Muhasebe kaydını yapınız.
İşletme, Meşe İşletmesi'nin %50 ~ %100 arasında ortağı olduğu için aynı zamanda bağlı ortağı konumundadır. Bu yüzden Meşe İşletmesi'nin dağıtacağı kâr payı 133 BAĞLI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR hesabının borcuna kaydedilir. Bağlı ortaklıktan olan kâr payı ise 641 BAĞLI ORTAKLIKLARDAN TEMETTÜ GELİRLERİ hesabının alacağında izlenir.
Örnek (2/2): Yirmi gün sonra kâr payının tamamı dağıtılmış ve işletmenin banka hesabına havale edilmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Bağlı ortak Meşe İşletmesi'nden herhangi bir alacak kalmadığı için 133 BAĞLI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR hesabı alacaklandırılarak Meşe İşletmesi'nin borcu kapatılır. İşletmenin banka hesabına nakit girişi olduğu için de 102 BANKALAR hesabı borçlandırılır.
Uygulama: İşletmenin %50 ortağı olduğu Sinem İşletmesi, işletme adına 800,000 TL kâr payı dağıtacağını 14/01/2016 tarihinde saat 14:24'te ilan etmiş ve 14:30'da kâr payının 540,000 TL'si işletmenin banka hesabına gönderilmiştir. Yapılan görüşmeler sonrasında kâr payının kalan kısmının Ocak ayının sonunda gönderileceği bildirilmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
İşletme, Sinem İşletmesi sermayesinin %50 ~ %100 arasında bir oranda sahip olduğu için aynı zamanda bağlı ortağı konumundadır. Sinem İşletmesi'nin gönderdiği kâr payı 102 BANKALAR hesabına aktarılır. Kalan kısım Ocak ayı sonunda tahsil edileceği için oluşan alacak 133 BAĞLI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR hesabının borcunda izlenir. Kâr payının tamamı ise 641 BAĞLI ORTAKLIKLARDAN TEMETTÜ GELİRLERİ hesabının alacağına kaydedilir.
İşletmenin personelinden olan kısa vadeli ticarî olmayan alacakları için kullanılır.
Diğer aktif hesaplar gibi artışlar borç, azalışlar alacak tarafında gösterilir.
Örnek (1/2): İşletme genel müdürü Ahmet DENİZ, işletmeden iki ay vadeli 15,000 TL borç almıştır. Borç kasadan ödenmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Genel Müdür Ahmet Bey, işletme personeli olduğu için verilen borç 135 PERSONELDEN ALACAKLAR hesabının borcuna kaydedilir. Kasadan nakit çıkışı olduğu için de 100 KASA hesabı alacaklandırılır.
Örnek (2/2): Ahmet Bey üç ay sonra 1,000 TL gecikme faizi ile birlikte borcunun tamamını ödemiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Ahmet Bey borcunu kapattığı için 135 PERSONELDEN ALACAKLAR hesabı alacaklandırılır. Borç anapara ve faizi ile birlikte tahsil edildiği için 16,000 TL 100 KASA hesabına aktarılır. İşletmenin uyguladığı gecikme faizi ise işletme adına bir faiz geliridir. Bu yüzden 642 FAİZ GELİRLERİ hesabının alacağında muhasebeleştirilir.
Uygulama: İşletmeye altı ay vadeli 2,800 TL borcu bulunan satış temsilcisi Sinem YILDIZ borcunun tamamını nakit olarak ödemiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
İşletme kasasına nakit girişi olduğu için 100 KASA hesabı borçlandırılır. Sinem Hanım borcunu kapattığı için de daha önce borçlandırılmış olan 135 PERSONELDEN ALACAKLAR hesabı alacaklandırılır.
Ticarî ve 131 ~ 135 hesaplarının konusu olmayan tüm kısa vadeli alacaklar bu hesapta izlenir.
Bu hesap sıklıkla
için kullanılır.
Örnek (1/2): İşletme personeli Duran KORKMAZ'ın işletmeye vadesine üç ay kalan 6,600 TL borcu bulunmaktadır. Duran Bey bir ay sonra işletmeden istifa etmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Duran Bey işletmeden istifa ettiği için daha önce kayda alınan borcu 135 PERSONELDEN ALACAKLAR hesabından 136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR hesabına aktarılır. Alacağın 136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR hesabında gösterilmesinin nedeni Duran Bey'in artık işletme personeli olmamasından kaynaklanmaktadır.
Örnek (2/2): İki ay sonra Duran Bey borcunu banka havalesi yoluyla ödemiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Artık işletme çalışanı olmayan Duran Bey, borcunu kapattığı için 136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR hesabı alacaklandırılır. Borcunu banka yoluyla ödediği için de işletmenin banka hesabına bir nakit girişi olmuştur. Bu sebeple 102 BANKALAR hesabı borçlandırılır.
Örnek: Vergi dairesinin hatası sebebiyle işletmenin fazladan ödediği 4,200 TL tutarındaki vergi kayıt altına alınmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Vergi dairesinden olan alacak 136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR hesabının borcuna kaydedilir. Oluşan arızî gelir ise 679 DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR ve KÂRLAR hesabının alacağına kaydedilir.
Arızî gelir veya zarar işletme faaliyetleri sırasında istenmeyen veya tahmin edilemeyen bir olay sonucunda oluşur. Bu sebeple arızî gelirler 679 DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR ve KÂRLAR hesabının alacağında, arızî giderler ise 689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER ve ZARARLAR hesabının borcunda gösterilir. Gelir tablosu hesaplarını öğrenmeye başladığınızda bu hesapların kullanımını da ayrıntılı olarak göreceksiniz. Bu yüzden şimdilik hesapların bu gibi durumlarda kullanıldığını bilmeniz yeterlidir.
Örnek: İşletmenin üretimde kullandığı bir makine, işletmenin sorumlu olmadığı bir sebepten ötürü arızalanmış ve kullanılamaz hâle gelmiştir. Bu olaydan dolayı işletmenin anlaşmalı olduğu sigorta şirketi işletme adına 378,000 TL ödeme yapacağını bildirmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Sigorta şirketinden ticarî olmayan bir alacak söz konusu olduğu için alacak, 136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR hesabının borcunda gösterilir. Arızî bir sebepten ötürü gelir elde edildiği için de 679 DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR ve KÂRLAR hesabı alacaklandırılır.
Örnek: Geçici yatırım yapmak amacıyla satın alınan 140,000 TL'lik hisse senedi için dönem sonunda 20,000 TL temettü tahakkuk etmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Hisse senetleri geçici yatırım yapmak amacıyla satın alındığı için temettü alacağı 136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR hesabının borcunda izlenir. Temettü geliri ise 649 DİĞER OLAĞAN GELİR ve KÂRLAR hesabının alacağına kaydedilir.
İşletmeler birbirlerine ticarî olmayan borçlar verebilir ve alabilirler. Verilen ve/veya alınan borçlar senet şeklinde ise bu senetlere hatır senedi denir. İki tür kullanımı söz konusudur.
Hatır senedini işletme veriyorsa (işletme borç veriyorsa):
ya da
Hatır senedini işletme alıyorsa (işletme borç alıyorsa):
ya da
Örnek: İşletme, yakın ilişkiler içinde olduğu Ada İşletmesi'nden 7,000 TL değerinde kısa vadeli hatır senedi almıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
I. Yöntem:
İşletme senetli borç aldığı için hatır senedini 121 ALACAK SENETLERİ hesabında aktifleştirir. Aldığı borcu ise 336 DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR hesabında pasifleştirir.
II. Yöntem:
İşletme almış olduğu senedi 136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR hesabında aktifleştirir. Borcunu ise 336 DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR hesabında pasifleştirir.
Örnek: İşletme, yakın ilişkiler içinde olduğu Ada İşletmesi'ne 7,000 TL değerinde kısa vadeli hatır senedi vermiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
I. Yöntem
Ada İşletmesi'ne ticarî olmayan senet keşide edildiği için 321 BORÇ SENETLERİ hesabı alacaklandırılır. Alacak ise 136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR hesabının borç tarafında gösterilir.
II. Yöntem
Ada İşletmesi'ne ticarî olmayan senet keşide edildiği için 336 DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR hesabı alacaklandırılır. Senet ise 136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR hesabının borç tarafında gösterilir.
Not: Literatürde hangi yöntemin kullanılacağı hâlâ tartışma konusu iken sınavlarda sıklıkla I. yöntem sorulmaktadır. Gerçekte hatır senetleri ticarî olmadığı için II. yöntemin kullanılması daha doğrudur.
Hatır senetleri dışında, elde bulunan ticarî olmayan kısa vadeli senetler için hesaplanan reeskont tutarları bu hesapta izlenir.
Not: Bu hesapla ilgili sorular sınavlarda nadiren sorulmaktadır.
122 ALACAK SENETLERİ REESKONTU (-) hesabına benzer şekilde çalışır. Hesap pasif karakterli aktifi düzenleyici bir hesap olduğu için açılışlar daima alacak tarafına yapılır.
Örnek: İşletme 2015 dönemi değerleme gününde personeline ve ortaklarına vermiş olduğu ticarî ve hatır senedi olmayan kısa vadeli senetleri için 4,900 TL reeskont hesaplamıştır. Bilanço gününde ve izleyen yılda yapılması gereken kayıtları yazınız.
Her reeskont işleminde olduğu gibi ilk olarak 657 REESKONT FAİZ GİDERLERİ hesabı borçlandırılır. Ardından ilgili reeskont hesabı alacaklandırılır.
İzleyen dönemin ilk günü ise ilgili reeskont hesabı borçlandırılarak dönem sonuna kadar kapatılır. 647 REESKONT FAİZ GELİRLERİ hesabı ise alacaklandırılır.
Ticarî olmayan kısa vadeli alacaklar şüpheli hâle geldiklerinde bu hesaba aktarılır. 128 ŞÜPHELİ TİCARÎ ALACAKLAR hesabına benzer şekilde çalışır.
Not: Bu ve 139 ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR KARŞILIĞI (-) hesabı ile ilgili sorular sınavlarda nadiren sorulmaktadır.
Örnek: İşletmeden ayrılan Mehmet AKGÜN'ün işletmeye olan vadesi gecikmiş 1,200 TL borcu bulunmaktadır. Mehmet AKGÜN telefonla aranmasına rağmen kendisine ulaşılamamakta ve adresinde de bulunamamaktadır. Muhasebe kaydını yapınız.
Mehmet Bey'in işletmeye olan borcu 136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR hesabından 138 ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR hesabına aktarılır. Mehmet Bey'in adresinde bulunamaması alacağın şüpheli hâle gelmesi için yeterli sebeptir.
Ticarî olmayan kısa vadeli şüpheli alacaklar için ayrılan karşılıklar bu hesapta izlenir.
129 ŞÜPHELİ TİCARÎ ALACAKLAR KARŞILIĞI (-) hesabına benzer şekilde çalışır. Pasif karakterli aktifi düzenleyici bir hesap olduğu için açılışlar daima alacak tarafına yapılır.
Örnek (1/2): Ticarî olmayan kısa vadeli 1,200 TL'lik alacağın tamamı için karşılık ayrılmış ve takip başlatılmıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Daha önceki karşılık ayırma işlemlerinde olduğu gibi 654 KARŞILIK GİDERLERİ hesabı borçlandırılır ve ilgili hesap alacaklandırılır.
Örnek (2/2): Dava sonucunda 1,200 TL alacak 240 TL faizi ile birlikte nakit olarak tahsil edilmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
İlk olarak faizi ile birlikte tahsil edilen alacak kasaya aktarılır. 139 ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR KARŞILIĞI (-) hesabı borçlandırılarak ve 138 ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR hesabı alacaklandırılarak kapatılır. Alacağın tamamı tahsil edildiği için 644 KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR alacaklandırılır. Aradaki fark faiz geliridir. 642 FAİZ GELİRLERİ hesabının alacaklandırılması ile faiz geliri kayıt altına alınır.
Uygulama: İşletme, Okyanus Limited Şirketi'nin %49.4 ortağı konumundadır. Okyanus Ltd., işletme adına 438,000 TL kâr payı dağıtacağını bildirmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
İşletme, Okyanus Ltd.'nin %10 ~ %49 arasında ortağı olduğu için aynı zamanda iştiraki konumundadır. Bu yüzden dağıtılacak kâr payı 132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR hesabının borcunda gösterilir. Gelir ise 640 İŞTİRAKLERDEN TEMETTÜ GELİRLERİ hesabının alacağına kaydedilir.
Uygulama: Deniz A.Ş.'nin %10 ortağı konumundaki olan işletme, 205,000 TL'lik kâr payını banka yoluyla tahsil etmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
İşletme, Deniz A.Ş.'in %10 ~ %49 arasında ortağı olduğu için aynı zamanda iştiraki konumundadır. İştirakten olan 205,000 TL'lik kâr payı alacağı 132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR hesabının alacaklandırılması ile kapatılır. 102 BANKALAR hesabı borçlandırılarak kâr payı işletmenin banka hesabına aktarılır.
Uygulama: İşletme, personeli Şebnem SÖNMEZ'e 6,600 TL nominal değerli iki ay vadeli senet keşide etmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
Yapılan borç verme işlemi işletmenin hatır senedi düzenlemesi gibi düşünülebilir. İşletmenin Şebnem Hanım'dan olan alacağı 135 PERSONELDEN ALACAKLAR hesabında izlenir. Verilen senetli borç ise 336 DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR ya da 321 BORÇ SENETLERİ hesabında kayıt altına alınır. Keşide edilen senet ticarî olmadığı için 336 DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR hesabının kullanılması daha uygundur.
Uygulama: İşletme, personeli Özlem SÖNMEZ'e 2,800 TL'lik çek keşide etmiştir. Muhasebe kaydını yapınız.
İşletmenin işletme çalışanı Özlem Hanım'dan olan alacağı 135 PERSONELDEN ALACAKLAR hesabında kayıt altına alınır. Keşide edilen çek ise 336 DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR ya da 103 VERİLEN ÇEKLER ve ÖDEME EMİRLERİ (-) hesabının alacak tarafında izlenir.
Uygulama: İşletme, yakın ilişkiler içinde olduğu Ada İşletmesi'nden dört ay vadeli 8,000 TL değerinde hatır senedi almıştır. Muhasebe kaydını yapınız.
Alınan hatır senedi 121 ALACAK SENETLERİ ya da 136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR hesaplarının borcunda izlenir. Ödenmesi gereken borç ise 336 DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR hesabının alacağında gösterilir.
Pekiştirme: 12 TİCARÎ ALACAKLAR ve 13 DİĞER ALACAKLAR gruplarındaki hesapları hesap kodları ile beraber sırasıyla yazınız.
12 TİCARÎ ALACAKLAR
13 DİĞER ALACAKLAR